1-ma’ruza. Kirish. Fanning maqsadi, vazifasi va ahamiyati reja

ORTOSIFON BARGI – FOLIA ORTHOSIPHONIS
Mahsulotning mikroskopik tuzilishi. Ishqor eritmasida qaynatib yoritilgan bargning tashqi ko‘rinishi mikroskopda ko‘riladi (2-rasm).
Bargning yuqori epidermisi yirik hujayralardan tashkil topgan bo‘lib, hujayra devori bir oz egri-bugri, pastki epidermis hujayralari maydaroq, hujayra devori (yuqorisiga nisbatan) ko‘proq egri-bugri shaklga ega. Ustitsalar yuqori epidermisdagiga nisbatan pastki epidermisda ko‘proq uchraydi. Ustitsalar 2 ta epidermis hujayrasi bilan o‘ralgan (labguldoshlarga xos). Ba’zan 3–4 ta epidermis hujayrasi bilan o‘ralgan ustitsalar ham uchrab turadi. Bargning har ikkala tomonidagi epidermisida oddiy va bezli tuklar hamda efir-moyi ishlab chiqaradigan bezlar bor. Bezli tuklar bir hujayrali kalta oyog‘chadan hamda bir yoki ikki hujayrali sharsimon, ba’zan tuxumsimon boshchadan tashkil topgan. Oddiy tuklarning asos qismi kengroq, o‘tkir uchli bo‘lib, 1–7 hujayradan iborat. Ba’zan bir hujayrali, konussimon tuklar ham uchraydi. Efir moyli bezlar bargning yuqori epidermisiga nisbatan pastki epidermisida ko‘proq uchraydi. Bularning juda ham kalta, bir hujayraliog‘chasi va yirik sharsimon yoki yumaloq to‘rtburchakli boshchasi bor. Ko‘pchilik efir moyli bezlarda boshchasi 4 hujayrali, ba’zan 8 hujayrali bo‘ladi. Efir moyli bezlar yosh barglarda juda ko‘p uchraydi, qari barglarda uchramasligi ham mumkin.
Qo‘shimcha tayyorlangan preparatga sudan-III eritmasidan tomizilib, bezli tuklardagi va bezlardagi efir moylarining qizg‘ish rangga bo‘yalganligi kuriladi.


12- AMALIY MASHG‘ULOT. TARKIBIDA FENOLLAR VA ULARNING GLIKOZIDLARI BO‘LGAN DORIVOR O‘SIMLIKLARNING MIKROSKOPIK TUZILISHINI O‘RGANISH
ERKAK PAPOROTNIK ILDIZPOYASI – RHIZOMATA FILICIS
MARIS Mahsulotning mikroskopik tuzilishi. Sovuq yo‘l bilan yumshatilgan ildizpoyadan ko‘ndalangiga kesib, preparatlar tayyorlanadi. YUpqa qilib kesilgan preparatni floroglyusin eritmasi va kuchli xlorid kislota bilan bo‘yab, mikroskop ostida ko‘riladi (1-rasm). Ildizpoyada asosiy to‘qimaning hujayralari orasida yopiq (kambiysiz), konsentrik tipidagi (markazida ksilema, uning atrofini esa floema o‘rab olgan), o‘tkazuvchi to‘qima bog‘lamlarijoylashgan bo‘lib, ularning traxeidlari qizil rangga bo‘yalgan holda ko‘rinadi. Ksilema asosan traxeidlardan tashkil topgan. O‘tkazuvchi to‘qima to‘plamlari bir qator endoderma hujayralari bilan o‘ralgan. Asosiy to‘qimaning parenxima hujayralari yupqa devorli hamda kraxmal donachalari va yog‘ bilan to‘la bo‘ladi. Hujayra oralig‘ida bir hujayrali sharsimon boshli va bir hujayrali oyog‘chali bezli hujayra – SHaxt hujayrasi uchraydi. Bu hujayra och yashil rangli smolaga o‘xshash asosiy ta’sir etuvchi modda ishlab chiqaradi. SHaxt hujayrasi vanilinning spirtdagi 1% li eritmasi va kuchli xlorid kislota ta’sirida qizil rangga bo‘yaladi. Ildizpoyadagi barg kurtaklarini o‘rab turuvchi qo‘ng‘ir rangdagi tangachalarni pinset bilan yulib olib, issiq suvda yumshatiladi va xloralgidrat eritmasidan tomizib, mikroskopda (kichik ob’ektivda) ko‘riladi. Bu tangachaning shakli cho‘ziq – tuxumsimon, yuqori tomoni cho‘ziq, cheti qo‘shtishli qirrali. SHunga qarab, mahsulotni boshqa paporotniklar aralashmasidan ajratish mumkin. Urg‘ochi paporotnikning tangachasi tekis qirrali, qattiq qilli paporotnik tangachasining chetida – qirrasida mayda bezlari bor. Avstriya paporotnigining tangachasi o‘rtasida tangacha bo‘ylab joylashgan qo‘ng‘ir rangli keng yo‘lli bo‘ladi.