1-ma’ruza mavzu: farmatsevtik yordam fani va uning mazmuni. Retseptsiz dori moddalari bilan davolanadigan asosiy kasallik va patologik xolatlarda qayd etiladigan simptom va sindromlar haqida tushuncha dori va oziq-ovqat moddalarining o‘zaro

Dori moddalarining o‘zaro munosabatida klinik farmatsevtik aspektlar.
Farmatsiyaning klinik yo‘nalishida dori moddalarining samaradorligini oshirish va ularning nojo‘ya ta’sirlarini kamaytirish asosiy maqsad xisoblanadi. Organizmga dori moddalarini yuborishning keng tarqalgan turi og‘iz orqali berish usulidir. Birinchidan bemor uchun qabul qilinishi qulay, 2 chidan tabiiy va nisbatan zararsiz (jigarning tabiiy bar’eri xisobiga), 3 chidan OIT da og‘iz orqali yuborilgan moddalar bir necha soatdan bir necha kungacha saqlanib, fermentlar va ozuqa moddalari bilan o‘zaro ta’sirlashadi. Ammo dori moddalarini uzoq vaqt qabul qilish OIT faoliyati buzilishini kuchaytirishi mumkin.
Dori moddalarining ovqat bilan o‘zaro munosabatida klinik farmatsevtik aspektlarining asosiylari quyidagilardir:
- ovqat tarkibiy qismlarining DM terapevtik effektiga ta’siri: so‘rilishi, tetratsiklin va boshqalar
- ovqat tarkibiy qismlarining DM zaxarliligiga ta’siri: so‘rilishi, metabolitlar va boshqalar
- DM ning OIT fiziologik jarayoniga ta’siri: qon bilan ta’minlanishi, motorikasi
- DM ning xazm qilish tizimi patalogiyasining kelib chiqishiga ta’siri: me’da shiralari, gastritlar
- biologik faol qo‘shimchalarni qo‘llashning klinik – farmatsevtik aspektlari:
- ovqat tarkibida etishmaydigan zarur moddalarning DM xisobiga kompensatsiyalash (vitaminlar,oqsillar, mikroelementlar va b.)
- oziq moddalarini iste’mol qilish natijasida kelib chiqqan kassaliklarni medikamentlar bilan davolash: me’da yaralari misolida.
DM ning ovqatlar bilan o‘zaro munosabatida axamiyatga molik asosiy omillar.
- Dori moddalarining fizik-kimyoviy xususiyatlari
- DM larining farmakokinetik xususiyatlari (so‘rilishiga me’da shirasining ta’siri)
- Ovqat tarkibi va miqdori
- Ovqat xazm qilish tizimi organlarining fiziologik xolatlari
YUqorida keltirilgan omillar DM farmakokinetik va farmakodinamik ko‘rsatkichlarining o‘zgarishlariga olib keladi.
DM farmakologik xususiyatlariga ovqatning ta’sir qilish yo‘llari
- xazm qilish tizimidan DM larning so‘rilishiga ta’siri
- DM biomosligiga ta’siri (ichak devorlarida presistem metabolizm)
- DM larining antogonizmi va senergizmiga ta’siri
- preparatning organizmdan chiqib ketishi tezligiga ta’siri
Ovqat tarkibidagi moddalar va DM o‘rtasida (sut maxsulotlari, tanin va boshqalar)
- DM ning ovqat tarkibi bilan kimyoviy va fizikaviy o‘zaro ta’sirlashuvi
(DMning ovqat qoldiqlarida adsorbsiyalanishi, DM sining ovqat qoldiqlari ichiga kirib qolishi, DM ning shilliqlar bilan qoplanishi va b.)
-oshqozon rN muxitining o‘zgarishi (penitsillin va adrenalin misolida)
-ichak mikroflorasi ta’sirida DM metabolizmining o‘zgarishlari kabilar va bulardan tashqari oshqozonning to‘yinish darajasi, DM sininig fizik-kimyoviy xususiyatlari, sekretinlar tarkibi va qovushqoqligi, DM larning kompleks, xelat birikmalar, ionlar xosil qilish qobiliyatlari, DM va ovqat maxsulotlarining shilliq qavatlarga shikastlovchi ta’sirlari ham muxim axamiyatga ega. DM va ovqatning o‘zaro ta’sirlashuvida dori shakli xam axamiyatga ega. Dorilar bilan davolashda preparatning davolovchi ta’siridan maksimal foydalana bilish, nojo‘ya ta’sirlarini imkon qadar kamaytirish, DM ta’sirini uzaytirish, ta’sir qiluvchi ingredientning so‘rilishini kuchaytirish yoki kamaytirish, allergik xolatlarni kamaytirish, ingredientning yoqimsiz fizik-kimyoviy ta’sirlarini (xid, rang, ta’m) yo‘qotishga e’tibor berish kerak.
Suyuk dori shakllari ovqatlar bilan kamrok o‘zaro munosabatda bo‘ladi, ya’ni ular bemalol oshqozondan ichakka o‘tadi. Qattiq dori shakllari ovqat bilan birgalikda qabul qilinganda oshqozon bo‘shlig‘ida ancha vaqt saqlanib qolishi va natijada ta’sirlovchi moddaning so‘rilishi buziladi. Mikrogranullalar asosida ajratib olingan va qobiq bilan o‘ralgan dori shakllariga xam ovqatning unchalik ta’siri yo‘k. Ichakda eruvchan qobiq bilan o‘ralgan tabletkalarni ovqat bilan birga berib bo‘lmaydi. CHunki ovqat ularning oshqozonda uzoq qolib ketishiga olib keladi, so‘rilishiga qarshilik ko‘rsatadi. Bundan tashqari bu dori shakllarini ishqorli ovqatlar (suyukliklar) bilan qabul qilish natijasida qobiqlarning erib ketishi va oshqozonda ta’sir etuvchi moddaning parchalanishi kuzatiladi.