1-Ma’ruza: Morfologiya haqida umumiy ma’lumot. Ot. Otning leksik-grammatik xususiyatlari Dars rejasi

2. O`zlik olmoshi narsa-buyumni aniqlab yoki ta’kidlab ko`rsatish uchun 
ishlatiladigan o`z so`zidir. Bu olmosh narsa-buyumning shaxsga xosligini, 
tegishliligini yoki shaxsning tanholigini bildiradi: o`z uyi, o`z ukasi.  O`zlik olmoshi 
egalik qo`shimchasini olib, kishilik olmoshlariga sinonim bo`ladi: o`zim - men, 
o`zing - sen, o`zi - u. Bu olmosh kishilik olmoshlari bilan qo`llanganda, ularga ta’kid 
ma’nosini yuklaydi: men o`zim, sen o`zing. 
O`zlik olmoshi turlanganda kelishik qo`shimchalaridan oldin egalik 
qo`shimchalari bo`lishi shart: o`ziga, o`zingdan va b. O`z olmoshi belgisiz kelishik 
ko`rinishida qo`llanishi mumkin: O`z uying – o`zingning uying.
3. Ko`rsatish olmoshlari narsa-buyumni, kimsani ko`rsatish uchun 
ishlatiladigan olmoshlar: u, bu, shu, o`sha, ana, mana, ana u yoki anovi, mana bu 
yoki manavi, ushbu (ko`tarinki, tantanali ma’no ifodalaydi). Ko`rsatish olmoshlari 
oldingi gap, gap ichidagi ma’lum bir so`z yoki so`z birikmasi o`rnida qo`llanadi va 
ularga ishora qiladi yoxud biror-bir so`zni aniqlab keladi. So`z ma’nosini aniqlab 
keluvchi bunday olmoshlar aniqlanayotgan so`zdan oldin keladi: o`sha odam. 
Kishilik olmoshi u bilan ko`rsatish olmoshi u ni gapdagi ma’nosiga qarab 
farqlash mumkin. Bunda u kishilik olmoshi kim? so`rog`iga (U keldi), ko`rsatish 
olmoshi u esa qaysi? so`rog`iga javob bo`ladi (U kishi keldi). U, bu, shu, o`sha 
olmoshlari jo`nalish, o`rin-payt, chiqish kelishiklarida turlanganda yoki ularga -day, 
-dek, -aqa, -cha qo`shimchalari qo`shilganda, qo`shimcha oldidan bir n tovushi 
orttiriladi: unga, bunga, shunday, o`shanday, uncha, shunaqa, o`shandek. 
U, bu olmoshlari juftlanib har xil narsa va shaxs, unaqa-bunaqa tarzida belgining 
ortiqligi, uncha-muncha tarzida oz miqdor ma’nolarini ifodalaydi. Ko`rsatish 
olmoshlari gapda asosan aniqlovchi (Bu kitob ukamniki) va kesim (Men aytgan 
odam shu) vazifalarini bajaradi. Otlashsa, ega (SHu mening maqsadimdir), 
to`ldiruvchi (Buni tushundim), qaratqich aniqlovchi (SHuning egasi sensan), hol 
(Bunda bulbul kitob o`qiydi) bo`lib ham kela oladi.