1. Materiallarni boshqarish jarayoni. Materiallarni xarid qilish, saqlash va ishlab chiqarishga berish

1-misol. Korxona umum ishlab chiqarish xarajatlarini to’g’ri ish haqi xarajatlariga proportsional tarzda, soat birligida aniqlamoqchi.
Rejalashtirilayotgan yilga umum ishlab chiqarish xarajat­larining umumiy summasi — 300 ming so’m, to’g’ri mehnat (ish haqi) xarajatlari — 600 soat.
Shu yerda umum ishlab chiqarish xarajatlarining normativ koeffitsienta (300000 : 600) = 500 (so’m/soat)ga teng bo’ladi.
Faraz qilaylik buyurtmalar kartochkasida qilingan xarajatlar to’g’risida quyidagicha ma’lumotlar mavjud:
76-jadval

Quyidagi buxgalteriya schyoglaridan foydalanib, ushbu usul mohiyatini keyingi misolda qiyta kurish mumkin:

77-jadval

1-misol. Korxonaning biznes rejasida kelgusi yilda mahsulot ishlab chiqarish uchun qilinadigan bevosita xarajatlar – 26000 000 so’m. Ustama (umumishlab chiqarish) xarajatlarining summasi – 5000 000 so’m. Yillik ishlab chiqarish hajmi A mahsulot 700 dona, B mahsulot 300 dona. Jami: 1000 dona.
Bevosita xarajatlar:
- Material xarajatlari – A mahsulot uchun – 14200 000 so’m, B mahsulot uchun- 3600 000 so’m. Jami: 17800 000 so’m.
- Ish haqi xarajati (Yagona soliq bilan) – A mahsulot uchun 4400 000 so’m, B mahsulot uchun – 3400 000 so’m. Jami: 7800 000 so’m. (ish vaqti 7800 soat yoki 780 kishi-soat, 200 mashina-soat).
- bevosita amortizatsiya xarajatlari – 400 000 so’m.
Umumishlab chiqarish xarajatlarini taqsimlash tartibi:
Rejalashtirilgan umumishlab chiqarish xarajatlari summasini ishlab chiqarish hajmiga bo’lib, umumishlab chiqarish xarajatlarining normativ miqdori topiladi:
5000 000 / 1000 = 5000
A mahsulot uchun 700 * 5000 = 3500 000 so’m.
B mahsulot uchun 300 * 5000 = 1500 000 so’m.
Yoki, Rejalashtirilgan umumishlab chiqarish xarajatlari summasini sarflanadigan ish haqi bo’lib, umumishlab chiqarish xarajatlarining normativ miqdori topiladi:
5000 000 / 7800 000 = 0,641
A mahsulot uchun 4400 000 * 0,641 = 2820 500 so’m.
B mahsulot uchun 3400 * 0,641 = 2179 500 so’m.
Yoki, Rejalashtirilgan umumishlab chiqarish xarajatlari summasini sarflanadigan material xarajatlariga bo’lib, umumishlab chiqarish xarajatlarining normativ miqdori topiladi:
5000 000 / 17800 000 = 0,28089
A mahsulot uchun 14200 000 * 0,28089 = 3988 708 so’m.
B mahsulot uchun 3600 000 * 0,28089 = 1011 292 so’m.