1-mavzu. 1-mashg’ulot. Avtomobil yo‘llarini qurishda yo‘l qurilish materiallarining o‘rni va ahamiyati

O‘rtacha zichlik. Material (g‘ovaklari va bo‘shliqlari bilan) massasining xajmiga bo‘lgan 
nisbatiga o‘rtacha zichlik deyiladi. 


m
V
a
,
g/sm
3
; kgG‘m
3
m - materialning quruq, holdagi massasi, g. 
V — materialning mutlaq; zich holatdagi xajmi, sm
3
Granit - 2.6, g/sm
3
Og‘ir beton - 1.8 — 2.8, g/sm
3 

---

G‘isht - 1.7 - 2.0, g/sm
3
YOg‘och
- 0.4 - 0.6, g/sm
3 
G‘ovaklik: Materialdagi g‘ovaklar xajmining shu material to‘la xajmiga bulgan 
nisbati uning govakligi deyiladi. 
F


(
) *
1
100%;
0


F-g‘ovaklik, % 
r
0
 -o‘rtacha zichlik, gr/sm
3
r -zichlik, gr/sm
3
G‘ovaklik va zichlik materialning asosiy xossalarini ifodalovchi ko‘rsatkichlardir. Bu 
ko‘rsatkichlar orqali materialning mustahkamligi, o‘rtacha zichligi, namlanuvchanligi, issiklik 
o‘tkazuvchanligi, sovuqqa chidamliligi va boshqa xossalar to‘g‘risida fikr yuritish mumkin 
Materialdagi g‘ovak 1-2 mm dan katta bo‘lsa, u materialdagi bo‘shliq, deyiladi. 
G‘ovaklik uch xil bo‘ladi: to‘la, ochiq, yopiq. Ochiq g‘ovaklik-bir biri bilan tutashgan 
bo‘lib suv bemalol kiradi. 
ρ
қ
= [ (
𝑚 - 𝑚
1
) ρ
с
] /( 
𝑚 - 𝑚
1 
+
𝑚 
2
-
𝑚
3
)
Qum — qattiq minerallarning, asosan kvarsning sochiluvchan mayda donalaridan tashkil 
topadi. Asfaltbeton qorishmasi tarkibining ko‘proq qismini qum tashkil etib, ular chaqiqtosh 
oralig‘idagi bo‘shliqni to‘ldiruvchi vazifasini o‘taydi yoki qumli asfaltbetonlarning skelet 
qismini tashkil etadi. Buning hisobiga zichlantirish jarayonida asfaltbeton tuzilishining 
mukammal shakllanishiga imkoniyat yaratiladi va O‘z RST 8736 ga muvofiq har xil guruhdagi 
qumlarni ishlatish mumkin. 
Qumlar qanday sharoitda hosil bo‘lganligiga qarab, tog‘ (jarlik) kumi, daryo qumi, 
dengiz qumi, qum tepaliklaridan olingan qum (sahro qumi) hamda granitni, zich ohaktoshlarni 
va boshqa tog‘ jinslarini maydalab hosil qilingan qumlarga ajratiladi 
Tabiiy qum - og‘ir tog‘ jinslarining emirilishidan hosshg bo‘ladi yoki maxsus boyitish 
uskunalaridan foydalanmasdan qum va qum-shag‘al konlaridan olinadi.