1-mavzu. 1-mashg’ulot. Avtomobil yo‘llarini qurishda yo‘l qurilish materiallarining o‘rni va ahamiyati

Maydalangan qum - tog‘ jinslarini maydalab olingan qum. Zarrachalari tog‘ quminiki 
singari, o‘tkir qirrali, sirti g‘adir-budir bo‘ladi. Shu sababli ular asfaltbetonda chaqiqtosh bilan 
mahkam tishlashadi va uning mustahkamligini oshirishga xizmat qiladi. 
Saralangan (fraksiyalangan) qum - maxsus uskunadan foydalangan holda, ikki yoki 
undan ortiq fraksiyalarga bo‘lingan qum. 
Maydalab elangan qum - donasining yirikligi 5 mm gacha keladigan noorganik 
sochiluvchan material bo‘lib, tog‘ jinslarini maydalab elab, qora va rangli metall rudasini qayta 
ishlash chiqindilaridan hamda sanoatning boshqa sohalarida qazib olinadigan nometall 
chiqindilaridan olinadi. 
1.Qurilish ishlariga mo‘ljallangan qumning sifatiga baho berish uchun sinov 
laboratoriyalarida uning haqiqiy zichligi, to‘kma zichligi, zarralari orasidagi bo‘shliqlar, 
qumning namlik darajasi, tarkibidagi changsimon va gilli zarrachalar, organik aralashmalar 
miqdori va zarralarning yiriklik moduli aniqlanadi.Qumni sinov laboratoriyalarida tekshirib 
ko‘rish uchun qum uyumining 10-15 ta joyidan namuna olinadi. Olingan namunalar birga 
aralashtiriladi va kvortovanie deb ataladigan usulda keragicha kamaytiriladi. 
2.Qumning haqiqiy zichligi hajmi 100 ml bo‘lgan piknometrda aniqlanadi.. Qum 
namunasidan 30-40 g tortib olinib, 5 mm o‘lchamli elakda elanadi. So‘ngra massasi 
o‘zgarmaguncha quritish javonida quritiladi. Quritilgan qumdan 2 marta 10 g dan tortib olinadi 
va ular alohida-alohida piknometrlarga solinadi. Qum solingan har bir piknometr tarozida 

---

tortiladi. Keyin ularga hajmining 2/3 qismigacha distillangan suv quyiladi, keyin piknometrlar 
qumli vannaga qiya holda joylanadi. Qum zarrachalaridagi havo pufakchalarini chiqarib 
yuborish uchun piknometrdagi suv qaynatiladi. Uy haroratigacha sovutilgandan so‘ng 
piknometrlarga qo‘shimcha distillangan suv (bo‘ynidagi chiziqgacha) quyiladi va tarozida 
tortiladi. Keyin piknometrdan suv va qum bo‘shatib olinib, piknometr yaxshilab chayiladi va 
bo‘ynidagi chiziqgacha etkazib distillangan suv quyiladi. Va yana tarozida tortiladi. Qumning 
haqiqiy zichligi 0,01 g /sm
3
gacha aniqlikda hisoblanadi; 
ρ
q
= [ (
𝑚 - 𝑚
1
) ρ
s
] /( 
𝑚 - 𝑚
1 
+
𝑚 
2
-
𝑚
3
)