1-mavzu. Iqtisodiy tahlilning mazmuni va ahamiyati
Mahsulotlarni sotish to‘g‘risidagi hisobot
Download 0.83 Mb. Pdf ko'rish
|
Иқтисодий таҳлил ва аудит 1 маъруза 1 3 мавзулар 2
|
2.3. Mahsulotlarni sotish to‘g‘risidagi hisobot
ko‘rsatkichIarining to‘g‘riligini tekshirish Moliyaviy hisobotlar bilan bir qatorda, maxsus hisobotlar ham korxonaning xo‘jalik faoliyatini o‘rganishda asosiy axborot manbayi bo‘lib xizmat, qiladi. Maxsus hisobotlar har xil tarmoqlar faoliyatining xususiyatlaridan kelib chiqqan holda ishlab chiqiladi, sh uning uchun ham ular bir-biridan farq qiladi. Masalan, sanoat, qishloq xo‘jaligi, savdo va boshqa tarmoqlaming korxonalari moliyaviy hisobotlami bir xil shaklda tuzadilar va tegishli organ- larga topshiradilar, ulaming maxsus hisobotlari esa bir-biridan farq qiladi. Masalan, qishloq xo‘jalik korxonalari quyidagi maxsus hiso botlami tuzadilar: • qishloq xo‘jalik mahsulotlarini sotish to‘g‘risidagi hisobot (7-ASK shakli); • o‘simlik mahsulotlarini ishlab chiqarish va uning tannarxi (9-ASK shakli) to‘g‘risidagi hisobot; • chorvachilik mahsulotlarini ishlab chiqarish va ularning tannarxi (13-ASK shakli) to‘g‘risidagi hisobot va boshqalar. Ushbu hisobotlami sanoat korxonasi ham, savdo korxonasi ham va boshqa tarmoq korxonalari ham tuzmaydilar, bular faqat qishloq xo‘jalik korxonalariga tegishH bo‘lgan hisobotlardir, ammo ularda ham shularga o‘xshash o‘zlarining maxsus hisobotlari mavjud. Maxsus hisobotlar ko'rsatkichlari ham o‘zaro bir-biri bilan hamda moliyaviy hisobot ko‘rsatkichlari bilan bog‘langan bo‘ladi. Maxsus hisobot ko‘rsatikchlari birinchi navbatda moliyaviy hiso botlar tarkibiga kiruvchi 1-shakl «Buxgalteriya balansi» va 2-shakl « Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot» ko‘rsatkichlari bilan uzviy bog‘langan b o ‘lishi kerak. Bu b o ‘lim da qishloq xo‘jalik korxonalarining maxsus hisobotlaridan biri bo‘lgan «Qishloq xoljalik mahsulotlarini sotish» to‘g‘risidagi hisobot f 7 ^ |K ^ a k l i) ina’lumotlarining to"g‘riligini tekshirish usullan bayon c|itM i4 Hisobot (7-ASK shakli)ning 010-satri 1—9-ustunlar sunm a^ mos holda uning Oil, 012, 013, 014, 015, 016*^17^018, (дЩ 020-satrlar 1—9-ustunlar summasiga teng bo‘lishi kerak. Masalan, sotilgan boshoqli va dukkakli donlar jami miqdori (010-satr 1- ustun summasi) uning O il—020-satrlar birinchi ustunda aks et- tirilgan miqdorlar summasiga teng bo‘lishi kerak, xuddi shunga o‘xshash «Tannarx», «Pul daromadi», «Foyda», «Zarar» summa- larining (010-satr 2—9-ustunlar) jami summalari mos holda O il—020-satrlar bo‘yicha 2—9-ustunlar summalari yig‘indisiga teng bo'lishi kerak. Hisobotning 210-satr 2, 3, 4, 5, 8, 9-ustunlaming har birini jami summalari mos holda 010, 030-160, 161, 170, 180, 200- satrlaming 2, 3, 4, 5, 8, 9-ustunlardagi summalari yig‘indisiga teng bo‘ladi. Sotilgan qishloq mahsulotlari summasini ifodalovchi umumiy ko'rsatkichlar (490-satrda qayd qilingan) hajmi 210, 460, 480-satrlar summalari yig‘indisiga teng bo‘lishi kerak. Masalan, 490-satr 3-ustunda aks ettirilgan «Mahsulotlami sotishdan olingan pul daromadi (pul tushumi)» summasi 210-satr 3-ustun « 0 ‘simlik mahsulotlarini sotishdan olingan pul daromadi», 460-satr 3-ustun «Chorvachilik mahsulotlarini sotishdan olingan pul daromadi», 470-satr 3-ustun «Sanoat mahsulotlarini sotishdan olingan pul daromadi», 480-satr 3-ustun «Boshqa mahsulotlami sotishdan olingan pul daromadi» summalarining yig‘indisiga teng bo‘lishi kerak. Bu bog‘liqlikni quyidagicha ifodalash mumkin: 490-satr 3-ustun = 210-satr 3-ustun + + 460-satr 3-ustun + 470-satr 3-ustun + 480-satr 3-ustun. Jami sotilgan mahsulot tannarxi bilan o£simlik, chorvachilik va boshqa mahsulotlar tannarxi orasidagi bog‘liqlikni quyidagicha ifodalash mumkin: 490-satr 2-ustun =210-satr 2-ustun + + 460-satr 2-ustun + 470-satr 2-ustun + 480-satr 2-ustun. Qishloq xo‘jalik mahsulotlarini sotishdan olingan jami foydasi hajmi uning tarkibiy qismlaridan olingan foydalar yig‘indisiga teng bo‘lishi kerak, ushbu tenglikni quyidagi bog‘liqlik bo‘yicha tekshi rish kerak: 490-satr 4-ustun = 210-satr 4-ustun + + 460-satr 4-ustun+470-satr 4-ustun + 480-satr 4-ustun. 18 Ushbu hisobot (7-ASK shakli) ko‘rsatkichlarming o‘zaro bog‘- liqligi, umumiy ko‘rsatkichlarga xususiy ко£rsatkichlaming mos- ligini ichki tekshiruvdan o£tkazib, to‘g‘riligi aniqlangandan keyin, ushbu shakl ko‘rsatkichlarini moliyaviy hisobotning boshqa shakl- lari ko'rsatkichlariga solishtirilib, mos kelishi tekshirilishi kerak. Bu hisobot (7-ASK shakl) ko£rsatkichlari moliyaviy hisobotning «Moliyaviy natijalarito‘g‘risidagi hisobot» (2-shakl) ko‘rsatkichlari bilan bevosita bog£langan. Ushbu hisobotlardagi mahsulotlami sotishdan oUngan jami pul daromadi (pul tushumi hajmi), sotilgan mahsulotlaming ishlab chiqarish tannarxining jami summasi, sotishdan olingan yalpi foyda (zarar) summasi ko£rsatkichlari bir- biriga o‘zaro mos kelishi kerak, agar mos kelmasa, ko‘rsatkichlar noto‘g‘ri hisoblangan deb xulosa chiqarish mumkin. Ushbu ikki liisobotda aks ettirilgan mahsulotlami sotish bilan bog‘liq bo‘lgan umumlashgan ko‘rsatkichlar bogliqligini, bir-biriga mos kelish- ligini quyidagicha ifodalash mumkin: 7 ASK shakli 490-satr 2-ustun= 2-shakl 060-satr 6-ustun; 7 ASK shakli 490-satr 3-ustun= 2-shakl 050-satr 5-ustun; 7 ASK shakli 490-satr 3-4-ustun = 2-shakl 070-satr 5-ustun. Ushbu tengliklar mavjud bo‘lsa, 7 ASK shaklidagi hisobot lo'g'ri tuzilgan deb hisoblab, mahsulotlami sotishdan olingan yalpi loyda va sotilgan mahsulotlar rentabelligining tahlilini amalga oshi- rish mumkin. Download 0.83 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|