1-mavzu. Jismoniy tarbiya mashg’ulotlarida qo’llaniladigan jismoniy tarbiya metodlari reja

aniqlashda kerakligi. Buni, ayniqsa, yo’llanma beruvchi mashqlarni bajarishda 
yoddan chiqarmas lik lozim. Bu mashqlar aytarli emotsional bo’lmay, ularni 
o’zlashtiri layotgan asosiy harakat faoliyatlari bilan bog’liqligini anglash kerak ligi 
talab qilinadi.
4. O’qituvchining mashq texnikasi asosini tushuntirishdagi so’ziga katta 
ahamiyat berish, asosiy zuriqish talab qilinadigan dakikalarini tushunish. Bu 
maqsadda ko’pincha ko’rsatma bilan aytish tarzidagi so’zlar, iboralar (“kullarni”, 
“boshni”, “ale op”. va. x.k.)dan foydalaniladi.
5. So’z obrazli bo’lishi kerak, bu uning ko’rgazmaliligini oshiradi va 
o’quvchilarga ancha tushunarli qiladi. O’quvchilar bilimlari va harakat tajribasini 
hisobga olgan holda, o’qituvchi qo’yilgan vazi falarni bajarish bilan bog’liq bo’lgan 
kerakli dakikalarga o’quvchi dik katini qaratishi mumkin.
6. O’quvchilarga ular avtomatlashmagan holda bajarayotgan harakatlari 
xaqida (tuzatishga to’g’ri kelib kolgan payitlar bundan mustasno) gapirish 
maqsadga muvofiq emas. Agar uki tuvchi o’quvchining avtomatlashgan harakatlari 
xaqida gapirsa, o’quvchi ijro vaqtida harakatni usha fazalari ustida uylaydi, natijada 
avtomat lashgan harakatlar tarkibida o’zilishlar sodir bo’ladi.
Jismoniy bilimlarni egallashda terminlarning ham muhim ahamiyati bor.
Terminlar o’quvchilarga o’zlari uchun yangi bo’lgan tushuncha va tasavvurlariga 
so’z orqali urgu beradi. Tanish tushunchalarni aniq ajratish, ukitvuchiga esa 
3
Матвеев Л.Р. Теория и методика физического воспитания. Учебник. Москва «Физкультура и спорт» – 
2005 г.

---

umum qabul qilingan tushunchalar - so’zlar bilan tushuntirishni osonlashtiradi. 
Nihoyat o’qituvchi va o’quvchi orasida qisqa, keng ma’noli so’zlarning ma’lum 
ma’nolari asosida o’zaro tushunish – mulokat vujudga keladi.
Terminlarda kasbning tarixi aks ettiriladi, masalan, gimnastika da ko’proq 
chexlar, shvedlarning atamalari; futbolda, tennisda, boksda ing lizcha; 
kilichbozlikda ko’pincha frantsuzcha atamalar, so’zlar ko’p uchraydi. Xozirgi 
kundagi chet el terminlarini uzbek tiliga tarjima qilish, milliy atamalarimiz bankini 
yaratish jismoniy tarbiya nazariyasining eng yirik muammolaridan biri bo’lib 
qolmokda. Xozirgi zamon terminlari va atamalarini yaratilishiga quyidagi talablar 
qo’yilmokda (V.V. Belinovich, 1958).
4
1. Atama yoki termin ko’rsatuvchan bo’lishi lozim, ya’ni mashq texnikasining 
asosini ifodalasin. Shundagina ular o’zlari uchun xos bo’lgan mazmunni 
egallaydilar.
2. Atama aniq bo’lishi kerak. Bu talabni bajarish jismoniy mashq xarakterini 
shunchalik aniq aks etirilishi kerakki, uni tushun tirish va izoxlashga xojat qolmasin. 
Bu o’qituvchi va o’quvchilar mulokati - fikr almashinuvini aytarli darajada qisqa va 
tushunarli qiladi.
3. Atamalar qisqa bo’lishi kerak. Agar bu talab bo’zilsa terminlarni qo’llash 
ifodalashga aylanib qoladi. Qisqalik juda ham aniq so’z topib ishlatishni talab qiladi.
4
Матвеев Л.П., Новиков А.Д. Теория и методика физического воспитания. Учебник для ин-тов физ. 
культуры. Изд 2-е. испр. и доп. (в 2-х т.). М.: «Физкультура и спорт», 1976.

---

4. Atama tushunarli bo’lishi lozim. Atamalar ta’lim jarayoni ning tiliga 
shunday aylanishi mumkinki, agarda, qo’llanilayotgan so’z – atamalar o’quvchini 
tushunish kuchiga yarasha bo’lsa hamda ularda umumiy qabul qilingan adabiy tilda 
vosita sifatida qo’llansa.
So’zning emotsionallik xizmati o’quv va tarbiyaviy vazifalarni hal etishda 
muhim ahamiyatga ega. Emotsional jixatdan rango-rang lik so’zning ta’sir kuchini 
oshiradi va ma’nosini tushunarli qiladi. U o’qituvchining o’z faniga, o’quvchiga 
bo’lgan munosabatini bildiradi, o’quv chi kizikishini oshiradi, o’z yutugiga 
ishontiradi qiyinchiliklarni en gish uchun ishonch tugdiradi.
Umumiy pedagogika jarayonida so’zdan doimo foydalaniladi. Jismo niy 
tarbiya jarayonida uni qo’llash o’ziga xos mazmuni va uslubiy xususiyatlari bilan 
ajralib turadi.