1-мавзу. Корхоналарнинг ташкилий-ҳуқуқий шакллари (2 соат)

2.3. Ишлаб чиқариш тизимларини ривожлантириш стратегиясининг шакл ва босқичлари
Товарларнинг кўплиги ва бу борада рақобатнинг кучайиши натижасида юзага келган ўзгаришлар, компаниядан маълум истеъмолчига эътибор беришини ва ушбу хусусиятларни ҳисобга олган ҳолда ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг ривожланиш стратегиясини ишлаб чиқишни талаб қилади.
Ривожланиш стратегиясини танлашга таъсир қилувчи биринчи омил бу корхонанинг ташқи муҳити. Корхонанинг мақсадларига эришиш учун улар стратегия амалга оширилгунга қадар вужудга келадиган вазиятда реал бўлиши керак. Шунинг учун атроф-муҳит омилларини ҳар бирини ҳисобга олиш керак. Хусусиятларнинг биринчи гуруҳи сизга корхонанинг ташқи муҳитини ишлаб чиқаришни ташкил этишни ривожлантириш учун дастурни танлаш ва вақтига таъсирини баҳолашга имкон беради. Асосий атроф-муҳит ўзгарувчилари қуйидагилардир: унинг барқарорлиги ва ноаниқлиги, маҳсулотга талабнинг ўзгариши, иқтисодий алоқаларнинг ишончлилиги ва кенглиги, рақобат даражаси, минтақавий хусусиятлар ва бошқалар. Ташқи муҳитнинг таҳлили саволга жавоб беришга имкон беради: корхонада қандай ривожланиш имкониятлари мавжуд?
Ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг ривожланиш стратегиясини белгиловчи иккинчи омил - бу корхонанинг ташкилий салоҳияти.
Ташкилий потенциал ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг ривожланиш стратегиясини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш учун мавжуд ресурслар ва имкониятларнинг умумий хусусиятини тавсифлайди. Ташкилий потенциалнинг хусусиятлари стратегик танловга таъсир кўрсатадиган корхонанинг олтита асосий хусусиятларини аниқлайди: унинг ҳажми, захира ресурслари миқдори, ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил қилишнинг прогрессив усуллари, ходимларнинг инноватсияларга тайёрлиги, ўзгаришларни ташкил этиш тажрибаси ва унинг ташкилий тузилиши. Белгиланган ўзгарувчилар таҳлили бизга корхонани ишлаб чиқаришни ташкил этиш соҳасидаги асосий афзалликларини, иқтисодий маневр имкониятларини баҳолашга, қаршиликни энгиб ўтиш усулларини ва ўзгариш стратегиясини танлашга имкон беради.
Учинчи баҳоланган омил - бу корхонанинг имиджи ёки молиявий ва ахборот обрўсидир. Барқарор молиявий ҳолат сизга йирик инвесторларни жалб қилиш, таваккалчилик лойиҳаларини ишлаб чиқиш ва бошқалар учун компанияга бўлган ишончдан фойдаланишга имкон беради. Корхонанинг ахборот обрўси унинг сотилиш бозоридаги мавқеини сақлаш ва мустаҳкамлашга ёрдам беради. Корхона имиджининг асосий ўзгарувчилари қуйидагилардир: тўлов қобилияти, шартномавий муносабатларнинг контрагенти сифатида ишончлилиги, маҳсулот сифати ва бошқалар. Ушбу хусусиятларнинг мақбул қийматлари барқарорликни сақлашга ва корхона ҳаётийлигини оширишга қаратилган тадбирларни танлашда кўрсатма беради.
Ишлаб чиқаришни ташкил этишни ривожлантириш стратегиясини танлашнинг асосий параметрлари ва омилларини баҳолаганимиздан сўнг, ташкилий ўзгартиришлар дастурини тайёрлашга киришамиз (2.3-расм).



Компанияда қандай ривожланиш имкониятлари мавжуд?

Қандай қилиб барқарорлик ва юқори хаётийликни сақлаш керак ?

1 2






Ишлаб чиқаришни ташкил этишни ривожлантиришнинг устувор йўналишлари нималардан иборат?

Бозор ўзгарувчан ўзгаришларига қандай мослашиш керак?


5 3







Ривожланиш лойиҳасини молиявий ва меҳнат ресурслари билан таъминлашнинг қандай имкониятлари бор?

Иқтисодий маневр қилиш учун қандай имкониятлар мавжуд?


6 4
2.3-расм. Ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг ривожланиш стратегиясини шакллантириш кетма-кетлиги

Стратегияни ишлаб чиқиш корхонанинг ташқи муҳити прогнозларини таҳлил қилиш ва ривожланиш имкониятларини аниқлаш билан бошланади. Кейин, корхонанинг барқарорлиги баҳоланади. Олинган маълумотлар бозор талабларига мослашишнинг мумкин бўлган усулларини танлаш ва иқтисодий маневрнинг рухсат этилган чегараларини аниқлаш учун ишлатилади. Стратегияни танлаш корхонанинг ташкилий салоҳиятини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади ва ривожланиш дастурини молиявий ва меҳнат ресурслари билан таъминлайди.

Ишлаб чиқаришни ташкил этиш соҳасидаги саноат корхоналарининг сиёсатининг таҳлили ишлаб чиқариш тизимини қайта ташкил этишнинг энг кўп ишлатиладиган бешта стратегиясини аниқлашга имкон беради:
1. Имконият стратегияси.
2. Ташкилий тузилмани марказлаштирмаслик ва ички мувофиқлаштириш ва назорат механизмини кучайтириш стратегияси.
3. Синхронлаштирилган ишлаб чиқариш стратегияси.
4. Моддий оқимларни бирлаштириш стратегияси.
5. Меҳнатни инсонийлаштириш стратегияси.
Имкониятларни ривожлантириш стратегияси. Ушбу стратегия корхоналар томонидан ХХ асрнинг 60-йилларидан бошлаб бозор мавқеини мустаҳкамлаш учун ишлатилган ва диверсификацияга асосланган. Диверсификация, қоида тариқасида, технология ва (ёки) маркетинг билан ўзаро боғлиқ маҳсулот ишлаб чиқариш учун ишлаб чиқариш яратиш орқали амалга оширилади. Бундай стратегия маҳсулот бўлимларини шакллантиришга асосланган ташкилий тузилмани қайта ташкил этишни белгилайди. Корхона имкониятларининг кенгайиши маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмини, савдо ва фойдани барқарорлаштириш, бозор шароитларига бир томонлама қарамликдан қутулиш имконини беради.
Ташкилий тузилмани марказлаштирмаслик ва ички мувофиқлаштириш, назорат механизмини кучайтириш стратегияси. Бундай ташкилий қайта қуришнинг мақсади - бошқарувни бошқаришнинг умумий сиёсати доирасида кераксиз бошқарув алоқаларини йўқ қилиш ва уларнинг функцияларини қуйи даражаларга ўтказиш ва ходимларни корхоналарни бошқаришдаги иштирокини ошириш.
Синхрон ишлаб чиқариш стратегияси. Ушбу стратегия компанияни "аниқ талаб" ва минимал захиралар билан ишлаб чиқаришни ташкил этишга йўналтирилган. Синхрон ишлаб чиқариш стратегияси биринчи бўлиб Тоyotа компанияси (Япония) томонидан ишлаб чиқилган ва амалга оширилган. Ҳозирги кунда у АҚШ, Германия, Франциядаги кўплаб компаниялар томонидан қўлланилади.
Моддий оқимларни интеграциялаштириш стратегияси. Буюртмани қабул қилинган пайтдан бошлаб истеъмолчига этказиш вақтигача бажарилишини назорат қилишнинг ташкилий механизмини яратишни ўз ичига олади. Ушбу стратегияга мувофиқ, ишлаб чиқаришни ташкил этиш ягона оқимли тизим, шу жумладан хом ашё манбаи, ишлов бериш босқичлари ва якуний маҳсулотни тақсимлашни ўз ичига олган материал оқимлари ҳаракати устидан назоратни таъминлайдиган тарзда қурилган.