1 мавзу: “микроиқтисодиёт” фанининг мазмуни, мақсади ва вазифалари

P 
нарх 
S 
D 
m
1
P
1
m
3
P
3
Qмаҳсулот миқдори 
Q
3
Q
1

---

тараққиёти асосида бошқаришни такомиллаштириш натижасида ишлаб чиқариш 
харажатларини камайтириш, иқтисодий ўсишнинг муҳим ҳаракатлантирувчи 
кучидир.
Энди, истеъмолчилар даромадини ошишининг талабга таъсирини ўрганиш 
учун, қуйидаги 5-расмни қараймиз. 
“The Demand Curve 
The inverse relationship between price and quantity demanded for any product can 
be represented on a simple graph, in which, by convention, we measure quantity 
demandedon the horizontal axis and priceon the vertical axis. In Figure 3-1 we have 
plotted the five price-quantity data points listed in Table 3-1 and connected the 
points with a smooth curve, labelled D. Such a curve is called a demand curve. Its 
downward slope reflects the law of demand—more people buy more of a product, 
service, or resource, as its price falls. The relationship between price and quantity 
demanded is inverse. 
Table 3-1 and Figure 3-1 contain exactly the same data and reflect the same rela-
tionship between price and quantity demanded. But the graph shows that relation-ship more 
simply and clearly than a table or a description in words..”
4
. 
Маълумки, истеъмолчилар даромади юқори бўлса, улар товарларни сотиб олиш 
учун кўпроқ пул ажратади. Агар бозор нархи 
1
P  ўзгармас бўлганда истеъмол 
қилинадиган маҳсулот миқдори, масалан 
1
Q  дан 
2
Q  га ўсишини кузатиш мумкин. Бу 
силжиш бозор нархи қандай бўлишидан қатъий назар амалга ошади, шунинг учун 
талаб чизиғи ўнгга қараб силжийди. Расмда бу силжиш 
D
дан 
D
га силжиши каби 
акслантиради.
5-расм. Талаб эгри чизиқлари. 
Иккинчи томондан, истеъмолчининг реал даромади ошса, у 
1
Q  миқдордаги 
товарни юқорироқ нархда, масалан, 
2
P  нархда ҳам сотиб олади, яъни даромади 
4
Campbell R. McConnell. Microeconomics. - Copyright 2015, Macmillan Publishing 
Company, a division of Macmillan, Inc.
. –P.-
52 
P 
нарх 
D 
P
1
P
2
Qмаҳсулот миқдори 
Q
2
Q
1

---

ошмаганда 
1
Q  товарни 
1
P  нархда сотиб олса, реал даромади ошса, у шу миқдордаги 
( )
1
Q  товарни 
2
P  нархда сотиб олади. Бу ҳолатда ҳам талаб чизиғи ўнгга силжийди.
Умуман олганда, даромад ошганда нарх ҳам, сотиб олинадиган товар миқдори 
ҳам ўзгармай қолмайди. Янги нарх ва янги товар миқдори натижада талаб ва 
таклифнинг мувозанатлигига олиб келади (6-расм).
Расмдан кўриниб турибдики, истеъмолчилар юқори 
3
P
нархни тўлаши 
мумкин, фирмалар эса, даромади ошгани учун кўпроқ, яъни 
3
Q
миқдорда маҳсулот 
ишлаб чиқаришади.
Талабга бир-бирини ўрнини босадиган товарлар нархларининг ўзгариши ҳам 
таъсир қилади. Масалан, мис билан алюминий бир-бири ўрнини босадиган товарлар 
ҳисобланади, нима учун деганда, ишлаб чиқаришда улардан бири иккинчисини 
алмаштириши мумкин. Агар алюминий нархи ошса, мисга бўлган талаб ошади. 
Бошқа томондан бензин автомобилга нисбатан тўлдирувчи товар бўлади, яъни улар 
биргаликда ишлатилади. Демак, бензин нархининг камайиши ёки ошиши 
автомобилга бўлган талабни оширади ёки камайтиради. Шу сабабли, бир-бирининг 
ўрнини босадиган товарлардан бирининг нархини ошиши ёки тўлдирувчи 
товарлардан бирининг нархини камайиши ҳам талаб чизиғини ўнгга силжишга олиб 
келади.
6-расм. Таклиф ўзгаргандаги янги мувозанат. 
Кўпгина бозорларда бир вақтнинг ўзида ҳам талаб, ҳам таклиф эгри чизиқлари 
ўзгариб туради. Иқтисодий ўсиш юқори бўлганда истеъмолчилар даромади юқори 
бўлади, акс ҳолда даромадлар ҳам камаяди. Баъзи бир товарларга бўлган талаб ҳам 
вақт бўйича ўзгаради, масалан, мавсумлар бўйича товарларга талаб; бир-бирини 
ўрнини босадиган товарлардан бирининг нархини ўзгариши; дид ва моданинг 
ўзгаришига қараб талабнинг ўзгариши. Худди шундай, вақт бўйича иш ҳақи, хом 
ашё нархи, капитал маблағ қўйишлар ҳам ўзгаради, натижада бу ўзгаришлар 
таклифга жиддий таъсир қилади. 
Таклиф ва талаб эгри чизиқлари бундай ўзгаришлар оқибатини таҳлил 
қилишга ёрдам беради. 7-расмда ҳам талаб, ҳам таклиф чизиқларининг ўнгга 
силжишлари келтирилган. Бу силжишлар, нархни 
1
P
дан 
2
P  га ошишига ва товар 
ишлаб чиқаришни эса, 
1
Q  дан 
2
Q
га ошишига олиб келади.
Талаб ва таклифдаги 
ўзгаришларнинг миқдори ва йўналишларини олдиндан айтиб бериш учун, талаб 
Q
3
P 
нарх 
D 
P
1
P
3
Q 
Q
1

---

билан таклифнинг нархдан ва бошқа параметрлардан боғланганлигини миқдорий 
жиҳатдан ифодаламоқ керак.
7-расм. Таклифдаги ва талабдаги ўзгариш натижасидаги янги мувозанат графиги