1-Mavzu: Paxta va to‘qimachilik sanoatida texnosferik omillar fani, uning mohiyati va vazifalari Reja: 1

To‘xtatish vositalari. Aylanuvchi qismlarga ega bo„lgan dastgohlarni 
ishlatishda ularning xavfsizligini ta‟minlovchi vosita sifatida to„xtatish vositalari 
muhim o„rin tutadi. Dastgoh shpindeli o„z vaqtida to„xtatib qolinganda xavfsizlik 
ta‟minlanadi, biroq, uning to„xtashini kutish tufayli qimmatli vaqt yo„qotiladi.
Bajaradigan 
vazifasiga 
ko„ra, to„xtatish vositalari: to„xtatuvchi, 
sekinlashtiruvchi va tezlikni muvofiqlashtiruvchi turlarga bo„linadi. Tuzilishi 
jihatidan esa lentali, kolodkali, diskali va markazdan qochma kuchga asoslangan 
bo„ladi. 
Ular bajaradigan vazifalari va tuzilishi jihatidan yuk ko„tarish kranlarida, 
dastgohlarning harakatlanish zonalarini chegaralashda, ba‟zi bir ko„tarilgan 
yuklarni 
ma‟lum 
balandlikda 
ushlab 
turishda, 
shuningdek 
ba‟zi bir tushib ketishi odam hayoti uchun xavf tug„dirishi mumkin bo„lgan lift 
kabinalarini tushirib yubormasdan ushlab qolishda foydalaniladi.
Bundan tashqari, to„xtatish vositalaridan yuqoriga ko„tarilgan yuklarni 
barabanlarning teskari aylanib ketishi natijasida tushirib yubormaslikni 
ta‟minlaydigan tirgak vositalari sifatida ham keng qo„llaniladi. 
Dastgohlarga ba‟zi bir xavfli vaziyatlarda yetkaziladigan zararni kamaytirish 
uchun saqlovchi qurilma sifatida ularga kuchsizlantirilgan qismlar o„rnatiladi. 

---

Bunday kuchsizlantirilgan qismlar dastgohda ro„y berishi mumkin bo„lgan xavfli 
vaziyatlarning oldini olishda ishlatiladi. 
Masalan, dastgohga berilayotgan kuch oshib ketib, dastgohda yuz berishi 
mumkin bo„lgan sinib ketish yoki butunlay buzilib qolish hollari vujudga kelsa, 
unda bu kuchsizlantirilgan qism uzilib ketadi va dastgohga berilayotgan kuchlanish 
to„xtatiladi. Bunday kuchsizlantirilgan qismlarga kesilib ketishga mo„ljallangan 
shtift va shponkalar, qo„shish muftalari, ishqalanishga asoslangan sirg„anuvchi 
muftalar, elektr qurilmalarida erib ketuvchi saqlovchi qurilmalar, katta bosim 
ostida ishlaydigan idishlarda sitilib ketuvchi membranalar va boshqalar kiradi. 
Kuchsizlantirilgan qismlar asosan ikki turga bo„linadi: birinchisi 
uzatilayotgan kuch muvofiqlashgandan keyin avtomatik ravishda (inson 
ishtirokisiz) ish bajarishni davom ettiradigan qurilmalar (masalan sirg„anuvchi 
muftalar) va ikkinchisi ishdan chiqqan kuchsizlantirilgan qismni almashtirish yuli 
bilan ishlatiladigan turlari (masalan, sitilib ketuvchi membrana, erib ketadigan 
saqlovchi qurilma va boshq.) mavjud.