1-Mavzu: Paxtavato‘qimachiliksanoatidatexnosferikomillarfani, uningmohiyativavazifalari Reja

№Zarrachalarturlari
Zarrachalaro‘lchami,mkm
1.
Atmosferachangi
1-30
2.
Tuproqchangi
1-100
3.
Sanoatchangi
1-4000
4.
Taxtachangi
1-60
5.
Sochtolasi
50-150
6.
Tamakitutuni
0,01-01
7.
Tabiatdagitutun
1-14
8.
Yog’tutuni
0,03-1
9.
Yomg’ir
500-5000

Ishlabchiqarishhavosidagizararlimoddalarningyo’lqo’ysabo’ladigan

konsentratsiyasi(PDK)YKBKGOST12.10-005-76dabelgilangan.YKBKchang
tarkibidagizararlimoddalarningmiqdorigabog’liq.Masalan:SN-215-75da
ko’rsatilganidek,o’simlikvahayvonottolalaridanajralibchiqadiganchanglar
uchunYQBKmiqdori,changtarkibidagikremiyqo’shoksidi(SiO
2
)miqdoriga
bog’liq.AgarchangtarkibidagiSiO
2
ningmiqdori10%danko’pbo’lsaYQBK-
2mg/m
3
,agarSiO
2
ningmiqdorichangtarkibida10%gachabo’lsaYQBK4
m/gm
3
,SiO
2
ningmiqdorichangtarkibida2%dankambo’lsaYQBK-6mg
3
bo’ladi.
Zararlimoddalarningishchilargata’sirinioldiniolishbo’yichaasosiychora-
tadbirlarqo’yidagilar:shamollatish,shaxsiyhimoyavositalaridanfoydalanish,
zararlimoddalarninghavotarkibidagimiqdorinime’yorlash,ishrejimlariva
imtiyozlar.
Zararlimodddalarninginsonhayotigavasog’ligigazararlita’sirinibartaraf
qilishuchunularninghavodagikonsentratsiyasi,ya’ni1m
3
havotarkibidagi
massasi(milligramda)GOST12.1.005-88vaSN4088-86tomonidan
me’yorlanadi.Bume’yorlarzararlimoddaninghavodagiengyuqoriyo’l
qo’yiladigankonsentratsiyalari(EYUK)debataladi.Hozirgivaqtdadeyarli1300
tamoddauchunEYUKishlabchiqilgan.
Ishlabchiqarishdayoritishvaunime’yorlari

Insonatrof-muhitdanoladiganma’lumotlarni90%iniko’ziorqalioladi,

qolgan10%ieshitishga,hidbilishgavaintiutsiyagato’g’rikeladi.Demakinson
ko’zifaqatyoritilganliktufayliginako’rishinihisobgaolsak,yoritilganlikning
ishlabchiqarishdavaumumanhayotdajudakattaahamiyatgaegaekanligi
to’g’risidatasavvurgaegabo’lamiz.
Ishlabchiqarishdajarohatlanishnikamaytirishningmuhimomillaridanbiri–
buishjoylarini,o’tishyo’llarivayo’laklarni,omborlarnito’g’riyoritishva
yorug’liknibirtekistarqatishdaniborat.Yoritilganlikyetarlibo’lmasayoki
muqobiljoylashtirilmasa,baxtsizhodisalarsodirbo’lishimumkin.Yoritilganlik
me’yoridabo’lsa,ishlabchiqarishxavfsizbo’lib,mehnatunumdorliginioshishiga
vaishlabchiqarishmaxsulotiningsifatlibo’lishigaolibkeladi.
Ishlabchiqarishningyoritilishimiqdoriyvasifatko’rsatkichlarigaega.
Miqdoriyko’rsatkichlargayorug’likoqimi,yoritilishdarajasi,sirtningravshanligi,
yorug’likniqaytarishkoeffitsientikiradi.
Yorug’likoqiminingbirligisifatidalyumen(lm)qabulqilingan.Yorug’lik
oqimidebnurquvvatigaaytiladi:
F=I∙V,

Buyerda:I–yorug’likkuchi,V–yorug’likkuchiningmoddiyburchagi.

Yorug’likkuchiyorug’likoqimining,utarqalayotganmoddiyburchagiga
nisbatidaniborat:
I=F/V,

Yorug’likkuchikandel(kd)birlikdao’lchanadi.Yoritilganlik(E)yorug’lik

oqiminingsirtdagizichliginiifodalaydivalyuks(lk)birligidao’lchanadi:
E=F/S,
Buyerda:S-yoritilganliksirtiningyuzasi,m
2
.
Agaryorug’likoqiminingsirtzichligi1lm/m
2
bo’lsa,sirtningyoritilganligi
1lkgatengbo’ladi.
SirtningravshanligiL(kd/m
2
)ko’ribchiqilayotganyo’nalishdanur
sochayotganyorug’likkuchiningushbuyo’nalishgaperpendikulyartekislikdagi
proeksiyasiganisbatidantopiladi:
L=I/S∙cosα
Ko’zningko’rishholatinibelgilovchiishlabchiqarishyoritishiningasosiy
sifatko’rsatkichlariga:fon,ob’ektningfondanfarqi(kontrast),ko’ruvchanlikva
boshq.kiradi.
Fon(P)qaralayotganob’ektgatutashibturgansirtningqaytarishxossasini
belgilaydi.Pbo’lgandayorug’fonniko’zyaxshiko’radi;.P=2,0-0,4
bo’lgandafono’rtacha,P>2,0bo’lgandafonko’rinmaydi,ya’niyo’qhisoblanadi.
Ob’ektningfondanfarqi(kontrasti-K)yonma-yonturganikkitayorug’lik
maydonlariningravshanligidagifarqixususan,L
f
bilanqaralayotganob’ektL
ob
o’rtasidagifarqorqalianiqlanadi:
K=(L
f
-L
ob
)/L
f.
Ob’ektbilanfonningravshanliklaridafarqbo’lganda,ob’ektfonda
ko’rinadi.
Qamashtirishko’rsatkichi–yoritishqurilmasiningko’zniqamashtiruvchi
ta’sirinibaholashmezonidir,buta’sirnatijasidako’zqamashadi.
Yoritilganliknio’lchashvanazoratqilishuchunlyuksometrasbobidan
foydalaniladi.
Uning
ishlash
prinsipi
fotoelektr
effektiga
asoslangan.
Fotoelementgayorug’liktushishibilangalvanometrulanganelektrzanjirida
fototokhosilbo’ladi,buesao’zvaqtidamilliampermetrningstrelkasiniuning
shkalalargabo’linganqiymatlarigamosravishdaog’diradi.Lyuksometrlarda

selenlifotoelementdanfoydalanishtavsiyaetiladi,chunkiuningspektrsezgirligi

ko’zningspektrsezgirligigamoskeladi.
Ishlabchiqarishxonalari,xizmatvamaishiyxonalarniyoritishdatabiiyva
sun’iyyoritishmanbalaridanfoydalaniladi.