1-Mavzu: Paxtavato‘qimachiliksanoatidatexnosferikomillarfani, uningmohiyativavazifalari Reja

Sanoatkorxonalarinisanitariyajihatidanloyihalash
talablari
Ishlabchiqarishsanitariyasi–buishchilargata’siretuvchizararliomillarni
bartarafetishgaqaratilgantashkiliy,gigienikvasanitar-texniktadbirlarhamda
vositalartizimidir.

Ishlabchiqarishsanitariyasiningasosiyvazifasizararlimoddalarning

belgilanganruxsatetilganmiqdori(REM)asosidasog’lomvaxavfsizishsharoitini
yaratishdaniboratdir.
Ma’lumki,xalqxo’jaliginingayrimsohalarida,jumladan,qishloqxo’jaligi,
neftvagazquduqlariniqazishvaulardanfoydalanishdako’pginaishlarochiq
havodao’tkaziladi.Bundayholdaishchilargameteorologiksharoitlar,ya’ni
havoningharorati,namligi,bosimi,qor,yomg’ir,quyoshradiatsiyasivaboshqa
shukabiomillarkattata’siretadi.Ushbuomillarikkixilyo’lbilan,ya’ni,havo
orqaliyokibevositamuloqotdabo’lishorqalita’siretishimumkin.
Havoorqalita’siretuvchizararliomillargaishjoyiningmikroiqlimholatini
belgilovchiko’rsatkichlarmiqdori,chang,gaz,shovqin,
infravaultratovushlar,
yoritilganlikdarajasi,elektromagnitmaydon,infraqizilvaultrabinafsha
nurlanishlarhamdaboshqalarnimisolqilishimizmumkin.
Ikkinchiyo’l,bevositamuloqotorqalita’siretuvchiomillargaesaharxil
qattiqvasuyuqzararlimoddalar,titrashbilanishlovchiasbobvamoslamalar
kiradi.
Yuqoridagiomillarnihisobgaolganholda,ularniinsonsog’ligigata’sirini
o’rganishhamdabuta’sirnibartarafetishtadbirlariniishlabchiqishmuhimva
zarurdir.Bumasalaesamehnatgigienasiningasosiyvazifasihisoblanadi.
Mehnatgigienasi–tibbiyotfaniningbirqismibo’lib,ishsharoitlarining
insonsog’ligigavaishqobiliyatigata’sirinio’rganadi,shuningdek,mehnat
sharoitlarini
sog’lomlashtirishhamdaishlabchiqarishniyuksaltirishga
yo’naltirilgansanitariya-gigiena,oldiniolishvadavolashtadbirlariniishlab
chiqadi.
Mehnatsharoitlarimehnatqilishjarayonini,ya’nibajarilayotganishlarning
jadalliginiishdavomidakishigavdasiningholati,asablarningpsixologik
zo’riqish
darajasi
,organizmdagiba’ziorganlarzo’riqishinibelgilovchikishi
harakatiningxususiyativaatrof-muhitningahvoligaqarabaniqlanadi.
Mehnatsharoitlariniasosanto’rtguruhomillargaajratishmumkin:
Birinchiguruhomillar–atrof-muhitningsanitariya-gigienaholati.Bunga
havoharorati,atrof-muhitningtozaligi(toza,changlangan,boshqazararlimoddalar
bilanifloslanganvaboshq.),yorug’likhamdashovqindarajasivaboshqalarkiradi.
Ikkinchiguruhomillarga–mehnatvositalari:ishlabchiqarishda
foydalaniladiganmashina-mexanizmlar,asbob-uskunalarvamoslamalarkiradi.
Uchinchiguruhomillarga–tashkiliytadbirlar,ya’niishvadamolish
rejiminito’g’ritashkiletish,mehnattaqsimoti,mehnatintizomikabilarkiradi.
To’rtinchiguruhomillarga–odamlarningo’zaro
munosabatlari,
ishchining
ishjoyivamehnatnatijalarigabo’lganmunosabatlaribilanbog’liqijtimoiyomillar
kiradi.

Mehnatnito’g’ritashkiletishkishiorganizmigaijobiyta’siretib,unda

yengillikvakuch-quvvatnioshiradi.Insonfiziologiyasinio’rganishesanormalish
rejiminitashkilqilishga,mehnatqobiliyatinioshirishgavaturliishlarni
bajarayotgandaishchiqandayholatdabo’lishizarurliginianiqlashgayordam
beradi.
Ma’lumki,insonuchunko’rish,eshitish,nafasolish,sezishvaasab
sistemalarimuhima’zolarhisoblanadi.Inson20dan20000Gschastotali
tebranishgachabo’lgantovushto’lqinlarinieshitaoladi.Quloqningsezish
qobiliyatianchayuqoribo’lib,2000Gsdan4000Gsgachadiapozondagi
tovushlarninormaleshitadi,biroq800Gsdanpastva6000Gsdanyuqoriroq
chastotadasezishqobiliyatibirmunchapasayadi.
Odamnafasolgandao’pkagakirayotganhavotarkibidakislorod21%,
chiqarayotganda16%nitashkilqiladi.Havotarkibidagizararlimoddalar(gazlar,
bug’lar,changvaboshq.)insonuchunjudazararlibo’lib,harxilkasalliklarni
keltiribchiqaradi.
Softozahavotarkibida77%azot,21%kislorod,1%isgazivaboshqa
aktiv
gazlar
,1%inertgazlar(argon,neonvaboshq.)mavjud.Havotarkibiqanchalik
kislorodningmanfiyionlaribilanto’yinganbo’lsa,insonorganizminikislorod
bilanta’minlanishdarajasishunchalikyaxshilanadi.
Lekinishlabchiqarishsharoitidatabiiysoftozahavodeyarliuchramaydi.
Chunkiko’pginatexnologikjarayonlarharxilzararlimoddalarniajralibchiqishi
bilankechadi.Ishjoyixonasininghavositarkibidagiushbuzararlimoddalarni
me’yorlashtirish,ishlabchiqarishtexnologiyasinitakomillashtirish,yangi
zamonaviytexnikavositalaridanfoydalanish,ishlabchiqarishnikompleks
mexanizatsiyalash,avtomatlashtirish,germetiklashtirishorqaliishjoyihavosini
tozaligigaerishiladi.
Sanitar-gigienikomillar–buishjoylariparametrlari(mikroiqlim
ko’rsatkichlarining,yoritilganlikning,titrashvashovqin
darajasining,
havo
tozaliginingvaboshqalar)ningsanitariyaholatiga(meyorlariga)javobberish-
bermasliginibildiradi.
Sanoatdaishlabchiqarishsanitariyasivamehnatgigienasimasalalarimehnat
gigienasivauniningmuhofazasibo’yichame’yoriyhujjatlarda,qoidalar,me’yorlar
vako’rsatmalardakeltiriladi.Ushbuhujjatlarningasosiyvazifasiishchilarni
jarohatlanishlaridanvakasbkasalliklaridanhimoyaetadiganqulayvasog’lomish
sharoitlariniyaratishdaniborat.
Mehnatsharoitinisanitar-gigieniktalablariniqat’iybelgilabberuvchiasosiy
me’yoriyhujjat-“Sanoatkorxonalariniloyihalashningsanitarme’yorlari”(SN
245-71)bo’libhisoblanadi.Ularloyihalanadiganyangivarekonstruksiya
qilinadiganmavjudbinolargamo’ljallanganvasanoatningturliyo’nalishlaridagi

ishlabchiqarishkomplekslariniloyihalash,qurishvafoydalanishdavrlariuchun

sanoatsanitariyasiningasosiytalablariniifodaetadi.
Ushbuhujjatda(SN245-71)turlixilagregatholatidagizararlimoddalarning
(chang,gazvabug’)ishlabchiqarishxonalariuchun,ishmintaqasidagiyo’lqo’ysa
bo’ladiganchegaraviykonsentratsiyasi(YQBK)miqdorlarikeltiribo’tilgan.
Bundaishmintaqasideb,polsathidan2metrbalandlikdaodamningnafasolish
sathigatengishjoyidagi
fazoviychegarasiolinib,
uningishchismenasimaboynida
vaqtinchayokidoimiybo’lishiniko’zdatutadi.
Ishmintaqasininghavosidabirnechtazararlimoddalarningbirgalikdagi
ta’siretishholiuchun,ularniharbirininghaqiqiykonsentratsiyasiniyo’lqo’ysa
bo’ladiganchegaraviykonsentratsiyalariganisbatiningyig’indisibirdanoshmasligi
kerak: