1-мавзу: сузиш ва уни ўҚитиш методикаси фанининг мақсади ҳамда вазифалари асосий саволлар

Муҳокама учун саволлар:

1. Сузиш турлари классификацияларига тавсиф беринг.

2. Сузишнинг асосий вазифаларини очиб беринг.
3. Сузиш машгулотларининг асосий мақсадлари нима?
4. Сузиш техникаси шароитлари фарқи нимада?
Учинчи савол буйича дарс мақсади: Талабаларга спортча сузиш усуллари ва уларни эгаллашда ҳаракатлар кетма — кетлигини тушунтириб бериш.


Учинчи савол буйича дарс мақсади:талабаларга спортча сузиш усуллари хақида маълумот бериш


Идентив ўқув мақсади:


1. Спортча сузиш усуллари ва уларнинг техникаси ҳақида сўзлаб беради.
2. Спортча сузиш усуллари масофаларини санаб беради.
3. Сузишга ўргатишдаги ҳаракатлар кетма — кетлигини санаб беради.


Учинчи асосий саволнинг баёни:

Юқорида айтиб ўтилганидан маълум бўладики, ҳар қандай сузиш спортидаги сузиш техникаси маълум қоидага асосланган ҳаракат ва ҳолатлар мажмуасидан иборат экан. Бу ҳаракат ва ҳолатлар асосан бешта бўлиб улар:

1. Гавда ҳолати.
2. Оёқлар хдракати.
3. Қўллар ҳаракати.
4. Нафас.
5. Ҳаракатларнинг умумий уйгунлашувидан иборат. Ҳар қандай спортдаги сузиш усулларидан келиб чиқиб бутун сузиш усулларини икки гурухга бўлиш мумкин.
1. Қўл ва оёқларниниг навбатма —навбат ҳаракатлантириб сузиш;
а) кўкракда кроль усулида сузиш;
б) чалқанча кроль усулида сузиш киради.
2. Қўл ва оёқларни бир вақтда ҳаракатлантириб сузиш.
а) брасс усулида сузиш;
б) батгерфлей усулида сузиш (буни делфинча сузиш ҳам дейилади) киради. Ёнбошлаб сузиш спортида ўз аҳамиятини йуқотган. У баъзи ўйинларда ва махсус талаб қўйилган пайтларда қўлланилади, холос.
Энди буларга алохида тўхталиб ўтамиз. Кўкракда кроль усулига сузиш тарихи.
Хақиқий спортча сузиш тахминан XIX аср охирларидан бошлаб юзага келган. Унгача сузиш узоқ тарихни босиб ўтган бўлса ҳам халқаро мусобақа шартлари асосида, муайян усулларда спортча сузиш техникаси такомиллашмаган эди. У пайтларда треджент усули (қисқа масофа) ва брасс усули (узоқ масофада оммалашган бўлиб) қўлланиларди. Треджент усулида сузувчи қўллари билан навбатма— навбат ҳаракатлар қилган — худди кроль усулидек. Аммо оёқлари билан қайчисимон ҳаракатлар қилган. Нафас олиш ихтиёрий бўлган. Аммо асримизнинг бошларидан бошлаб ўша замонларда кенг тарқалган бу усул ўрнини кўкракда кролъ усулида сузиш эгаллай бошлади.
1904 йилги Сент —Луис (АҚШ) даги 3 Олимпияда. З.Холмант (Венгрия) 50 ва 100 ярд масофаларга сузиб олтин медални қўлга киритган. Шундан кейин бу усул янада оммалаша борди. Бир — бирига ўхшаш ҳар хил кўринишлар пайдо бўлди. Масалан, кейинги олимпиада ўйинида австралиялик сузувчилар кўкракда кролъ усулида сузишнинг янги тури билан қатнашдилар ва кўпчилик спортчилар диққатини ўзига тортдилар.
Чунончи, улар сувда бошларини баланд тутган ҳолда қўлларини тирсакдан букиб қисқа — қисқа эшиш ҳаракатларини бажарар, оёқларини тиззадан букиб, панжалари сувга қаттиқ депсиниб олга силжир эдилар. Чап оёқ билан депсинганда чап қўл хавога чиқар эди. Бу ҳаракатларни улар мусобақанинг охирига қадар бузмаганлар. Австралиялик спортчилар варианти спортчиларга, тренерларга ва томошабинларга жуда маъкул тушди. Бутун Европа ва Америка мамлакатларининг спортчилари орасида «Австралияликлар варианти» деган ном машхур бўлиб кетган. Аммо кўкракда кролъ усулда сузиш хали ўз такомилига етмаган эди, изланиш давом этаверди, Нихоят, 1992 йил Стофюминги вариантига асос солинди. Унинг асосчилари гаваялик Дик Каханамоку билан америкалик Жо Вейсмюллер бўлдилар. Шундан кейин «Америкаликлар варианти» деган янги, кўп жихатдан ҳозирги кроль усулида сузиш варианти пайдо бўлди.
Шундай қилиб, кроль сузишнинг замонавий усулига айланди, Бу энг тезкор усул бўлиб, одатда сузувчининг гавдаси горизонтал ҳолатга энг яқин келтирилади. Қўллар навбати билан бош тепасида сувдан чиқариб олдинга ташланади ва эшилади, юз пешонага қадар сувга ботиб туради, нафасни ёнга қараган пайтда олинади ва сувга чўкадилар. Бунда спортчининг олдга силжитиб борувчи кучи асосан қўлда бўлади, қўллар ҳаракатини батафсилроқ тасвирлайдиган бўлсак, бу қуйидагича бўлади; ўнг қўл, ўнг елка рўпарасидан сувга ботирилиши ва шу пайтда тирсакдан хиёл букилади, олдин бармоқ ёзиб (кериб эмас), панжани кейин билак ва нихоят, елка сувга ботирилади. Сув тагида қўл олдинга узатилади ва пастга қараб эшилиш, ярмисига келганда эса қўл ҳаракатини тезлаштириш керак. Қўл билан сувни олдинга тортаётганда, ҳаракатнинг ярмисига келганда қўл тирсакдан буқилиши ва биқин ёнидан то сонгача сувни зўр бериб тортиш давом эттирдилар.
Эшиш ҳаракатларини бажараётганда бармоқлар бирлаштирилиб, сувни иложи борича кўпроқ олиш учун юзада ховуз ҳосил қилинади. Шундай қилганда, сув қўллар учун таянч воситасини ўтайди, ва одам гавдасини тезроқ илгарига суради.
Шуни унутмаслик керакки, сувдан биринчи бўлиб тирсак, охирида панжа чиқади.
Панжа тос ёнидан ёки сал пастроқдан сон ёнидан чиқиб келиши керак, кейин тирсакдан қўлни эркингина букиб олдинга қулоч ташланади. Худди шу пайтда қўлни эркин тутиш керакки бу мушаклар пича дам олишга улгурсин. Қўл сувга киргач, худди сувни ховуч билан тутганда панжани пастга қаратиб сувни тортиш эшиш лозим.
Эшаётган қўл вертикал ҳолатга келтирилганда иккинчи қўлни сувга ботириб улгуриши учўн тезроқ қулоч очиш керак.
Шунда иккала қўл навбати билан сувни эшиб боради ва спортчи олдинга қараб илдам ҳаракат қилади,
Спортчининг юзи бу усулда ҳамиша сув ичида бўлади. Нафас фақат бошни ёнга бурганда олинади ва нафасни огиз бурун орқали сувда, охирини эса ёнга хавога чиқарилади. Шуни унутмангки, нафас олишни бош қаёққа бурилган бўлса шу томонга қўл тирсаги вертикал ҳолатга келган вақтга тўгрилаш керак. Шунда қўл вертикал ҳолатдан ўтиши билан сузувчи бошини буради. Крол усулида сузилганда одатда қўл билан 2 марта эшиш, оёқни эса 6 марта ҳаракатлантириш керак. Мана шу бир цикл дейилади. Ҳар бир циклга бир марта нафас олиб чиқарилади. Нафас чиқарилиши, нафас олишга қараганда чўзилиши, нафас олиш билан нафас чиқариш ўртасида узулиш бўлмаслиги керак.


Муҳокама учун саволлар:

1. Спортча сузиш усулларини санаб беринг.

2. Барча спортча сузиш усулларидаги мусобақа масофаларини айтиб беринг.
3. Спортча сузишга ўргатишда ҳаракатларнинг қандай кетма — кетлигига амал қилинади ?
Мавзуга оид адабиётлар:

1. Д.Б.Нарзиқулов., Р.А.Қосимова. «Сузиш ва уни ўқитиш методикаси». Лекциялар курси. Самарқанд —2003. 41—46 б.

2. Б.Н.Никитский. Плавание. М.Прос. -1981 г. 167-178 б.
3. О.А.Собирова.Сузиш. Тошкент: «Ибн Сино» нашриёти, 1993. 78-82 б.
4. Й.Тангиров, А.Н.Левицкий. Сузиш.—Тошкент: «Медицина» нашриёти, 1986 й. 142-149 б.