1-Маvzu: Тabiy resurslardan tejamkor foydalanishning xozirgi xolati va istiqboli. Ресурс – бу баъзи бир манбанинг захираси ёки миқдори

9.3. Тупроққа асосий ишлов беришнинг 
самарадорлигини ошириш
Ерларнинг ҳайдаш самарадорлигини оширишда даланинг 
ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда қуйидаги 
тадбирларни қўллаш яхши натижалар беради: 
1) бир йиллик бегона ўтлар кучли босадиган ва юқори 
даражада шўрланган майдонларни икки ярусли плуглар билан 
ҳайдаш; 

---

2) кўп йиллик бегона ўтлар (ажриқ, ғумай, қамиш) босган 
майдонларни уларнинг илдизларидан тозалангандан кейин ҳайдаш; 
3) сизот сувлари яқин, сув ва шамол эрозиясига учрайдиган 
майдонларни экиш олдидан ҳайдаш; 
4) ҳайдаш чуқурлигида қаттиқ қатлам ёки гипс қатлами 
мавжуд бўлса чуқурлатгичли, ботқоқ, тошли, янги очилган ерларни 
ҳайдашда махсус плуглардан фойдаланиш; 
5) шўри ювиладиган ва нотекис ҳайдалган майдонларни 
ҳайдашдан кейин пешма—пеш текислаш ишларини бажарилиши 
ҳайдаш ишларининг самарадорлигини оширади. 
Ҳозирги пайтда ерларни икки ярусли шудгорлаш 
технологиясига (9.3-расм) алоҳида эътибор қаратилмоқда.
Бунда тупроқнинг устки 10-15 см озуқа моддаларга бой 
қатлами нам яхши сақланадиган шароитли пастки қисмига кўчади, 
шунда ўсимликлар озуқа моддалардан янада тўлиқроқ 
фойдаланади.
Қалинлиги 15-30 см ли пастки озуқа моддалари камроқ тупроқ 
қатлами дала бетига тўлиқ чиқарилади. Натижада чуқур кўмилган 
бегона ўтларни кўкариб чиқиши 40-60 кунга кечикади
Бу усулда шудгорлаш икки ярусли ПЯ-3-35, ПД-3-35 ПНЯ-4+1-
45, ПДО-4-45 русумли 3-4 корпусли плуглар ёрдамида амалга 
оширилади. Ушбу плуглар ишлаганда юқориги корпус) юқори (А) 
қатламни кесиб, тўнтариб, олдинда бораётган пастки корпус ҳосил 
қилган эгат тубига ташлайди. Пастки корпусҳам ўз навбатида 
тупроқнинг остки қатламни (Б) қирқади, айлантириб юқори 
кўтаради ва эгат тубида ётган (А) қатламнинг устига ташлайди.
Натижада тупроқ қатламларининг ўрни ўзаро алмашинади, 
бегона ўтлар уруғи ва ўсимлик қолдиқлари тупроққа чуқур 
кўмилади. Айниқса кучли шўрланган майдонлар икки ярусли 
плуглар билан ҳайдалганда ер юзасига чиқиб қолган шўр қатлам 
тупроқнинг остки қатламига тушганлиги учун бундай майдонларда 
шўр ювишдаги сув сарфи 25-30% камайиши аниқланган.

---

а) б)