1-mavzu: Til va tafakkur, ularning o’zaro munosabati

Mavzu bo’yicha testlar:

1. 
   Xorazmiyning “Muhabbatnoma” asari o’zbek tili taraqqiyot bosqichining qaysi davriga to’g’ri keladi?
   

A) qadimgi turkiy til
B) eski turkiy til
C) eski o’zbek adabiy tili
D) A,B
2. Turkiy tillar oilasida qancha til mavjud?
A) 20 ga yaqin
B) 30 ga yaqin
C) 40dan ortiq
D) 50dan ortiq
3. XI asrdan XIV asrning I yarmigacha bo’lgan davrda amal qilgan til qanday nomlanadi?
A) qadimgi turkiy til
B) eski turkiy til
C) eski o’zbek adabiy tili
D) hozirgi o’zbek adabiy tili
4. Turkiy tillar oilasiga kiruvchi qatorni aniqlang.
A) qozoq, tojik, qirg’iz
B) no’g’ay, chuvash, hind
C) o’g’uz, chigil, arman
D) turk, ozarbayjon, boshqird
5. Turkiy tillarda so’zlovchilar qaysi hududlarda yashagan?
A) Eron, Hindiston, Kichik Osiyo
B) Sibir, Koreya, Volga bo’yi
C)Afg’oniston, Sibir, Qozog’iston
D) Arabiston, Xitoy, O’rta Osiyo
6. Qiyosiy-tarixiy tilshunoslikka asos solgan olim nomi qaysi javobda ko’rsatilgan?
A) M. Zamaxshariy
B) A. Navoiy
C) A. Yugnakiy
D) M. Qoshg’ariy
7. “Budun” so’zining ma’nosini toping.
A) bilim
B) xalq
C) vujud
D) botir
8. Eski o’zbek tilida qaysi kelishik shakli -karu, -g’aru, -qaru qo’shimchalari bilan ifodalangan?
A) qaratqich kelishigi
B) tushum kelishigi
C) jo’nalish kelishigi
D) o’rin-payt kelishigi

3-mavzu: Davlat tili haqidagi qonun va undan kelib chiqadigan vazifalar

Reja:

1. 
   O’zbek tili – davlat tili.
   
2. 
   Tilga e’tibor – elga e’tibor.
   
3. 
   Tilimizning buguni va ertasi.
   

Mavzuga bog’liq tayanch tushunchalar: davlat tili, qonun, davlat tili maqomi, tilga e’tibor, tilimiz ertasi.
Oldingi mavzularda ko’rib o’tganimizdek, o’zbek tili uzoq tarixiy davrni boshdan kechirdi. Yot tillar ta’siridan omon qolish uchun o’z rivoj yo’lini tanlab, bugungi kunga qadar iste’mol doirasini kengaytirib kelmoqda. Dunyoda 3mingdan ortiq til bo’lsa-da, hammasi ham Davlat tili maqomiga ega emas (200 ga yaqin yozuv mavjud). O’zbek tili Davlat tili maqomini qo’lga kiritgunga qadar juda ko’p tazyiqlarga uchragan. Xalqimiz mustaqillikni qo’lga kiritish arafasida (1989-yil 21-oktabrda) O’zbekiston Respublikasining “Davlat tili haqida”gi qonuni qabul qilindi.
Mustaqillik sharofati bilan o’zbek tili – davlat tiliga e’tibor kuchaydi, ona tilimizning ijtimoiy mavqei kengaydi. O’zbek tilining taraqqiyoti va istiqboli to’g’risida g’amxo’rlik qilinib, bir qancha qarorlar qabul qilindi.
1. 1993-yil 2-sentabrda “Lotin yozuviga asoslangan o’zbek alifbosini joriy etish to’g’risida” qonun qabul qilindi.
2. 1995-yil 24-avgustda “O’zbek tilining asosiy imlo qoidalari” (82 qoida) O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlandi.
3. Milliy munosabatlarni yaxshilash, davr taqozosi bilan 1995-yil 21-dekabrda “Davlat tili haqida”gi qonun (1989-yil 21-oktabrda tasdiqlangan qonun)ga ba’zi o’zgartirishlar kiritildi.
4. “Davlat tili haqida”gi qonun 24 moddadan iborat bo’lib, 1-moddasida “O’zbekiston Respublikasi Davlat tili o’zbek tilidir”, deb yozilgan.
5. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 4-moddasida ham “O’zbekiston Respublikasining Davlat tili o’zbek tilidir”, deb ta’kidlangan.
Adabiy va milliy til bir-biri bilan uzviy bog’liq. Ayni paytda bir-biridan farqlanadi. O’zbek adabiy tilini shakllanishi ayrim shevalar bilan bog’liq (Fonetik jihatdan Toshkent shevasi, morfologik jihatdan Farg’ona shevasi). Milliy til esa shu millatning barcha vakillari uchun xos bo’lgan tildir. O’zbek xalqi nutqida qo’llanuvchi barcha so’zlar, hatto mahalliy so’zlar ham milliy tilning tarkibiy qismi hisoblanadi. Ko’rinadiki, milliy tilning qamrov doirasi adabiy tildan keng.