1-mavzu: XILL reaksiyasi va uning mexanizmi

20-MAVZU: OKSIDLANISH QAYTARILISH POTENSIALI

Oksidlanishli fosforirlanish. Yuqoridagilardan kelib chiqadiki,
elektronlarning NADH molekulasidan mitoxondriyalaming ETZ orqali
kislorodga ko'chirilishi erkin energiyani yo'qotish bilan birga boradi.
Ushbu energiyaning taqdiri qanday? Bu yerda shuni aytib o'tish lozimki,
o'tgan asrda V.A.F.ngelgardt aerob nafas olish jarayonida ATF
moddasining to'planishini kuzatgan (1931). U birinchi bor ADF
birikmasining fosforirlanishi va aerob nafas olishning birgalikda borishi
haqidagi nazariyani oldinga surgan. Keyinchalik rossiyalik
biokimyogarlar VA.Belitser va amerikalik G.Kaikar Krebs siklining
oraliq mahsulotlari, xususan, qahrabo va limon kislotalarining hay von
to'qimalari suspenziyasi bilan oksidlanishi jarayonida anorganik fosfor
yo'qolib ATF hosil bo'lishini tajribalar asosi da tasdiqlashdi.
Anaerob sharoitda yoki nafas olish jarayonini sianid ta'sirida
to'xtatilsa bunday fosforirlanish kuzatilmaydi. Mitoxondriyalaming ETZ
bo'ylab elektronlarning tashiluvi mobaynida ADF birikmasining
fosforirlanib, ATF moddasini hosil qilishi oksidlanishli-fosforirlanish
jarayoni nomini oldi. Hozirgi vaqtda tajribalar asosida aniq
ko'rsatilganki, NADH molekulasidan kislorodga bir juft elektronning
ko'chirilishi eng kamida uch molekula ATF moddasining hosil
bo'lishiga olib keladi, ya'ni fosforirlanish kocffitsiyenti P/O q 3.
Fosforirlanish koeffitsiyentining ushbu ko'rsatkichi ko'chiruvchilar har
xil guruhlari orasida energiyaning kamayib borishi bilan izohlanadi.
Elektronlarning ko'chirilishida energiyaning kamayib borish
ko'rsatkichlari eng kamida uch molekula ATF sintezlanishi uchun
bemalol yctib ortadi. Masalan, I majmuadagi NADH va FeS₂ orasida
elektronlarning ko'chirilishida -50 kJ atrofida bo'lsa. III majmuadagi
ubixinon va sitoxrom Si orasida -13 kJ va nihoyat sitoxrom a- Su_A va 0₂
o'rtasida -84 kJ. Agarda FAD foydalanilishi bilan suksinat
oksidlanayotgan bo'lsa fosforirlanishning birinchi bosqichi ro'y
bermaydi va faqatgina 2e^- ko'chirilishi natijasida ikki molekula ATF
sintezlanadi.
Hozirgi vaqtda oksidlanishli fosforirlanish mexanizmi haqida uchta
nazariya mavjud. Bular: kimyoviy, mexanokimyoviy (shakl o'zgarishli)
va kimyoosmotik.