1-mavzu: XILL reaksiyasi va uning mexanizmi

26-MAVZU: NAFAS OLISH JARAYONINING BOSHQARILISHI
27-MAVZU: PASTER EFFEKTI

Nafas olish jarayonlarini boshqarisli. Paster samarasi. Nafas olish
jarayonida, kislorod miqdori faqatgina NOK ko'rsatkichiga ta'sir qilib
qolmasdan, balki nafas olish substratlarining sarflanishiga ham ta'sir
qiladi. Ushbu hodisaga birinchi bo'lib etibor bergan olim L.Pasterdir. U
achitqi zamburug'lari bilan kislorodli sharoitda tajribalar o'tkazib
glukoza parchalanishining pasayishini va bijg'ish jarayoni jadalligining
kamayganligini kuzatgan, ya'ni ajralayotgan C0₂ va hosil bo'layotgan
spirt miqdorining ozavganligini kuzatgan. Ammo shuning bilan birga
qandlarni biosintetik jarayonlarga sarflanishi natijasida zamburug'lar
biomassasining jadal o'sishini kuzatgan. Qandlarning parchalanishini
to'xtashi bilan birga kislorodning jadal foydalanilishi Paster samarasi
nomini olgan.
Paster samarasining mexanizmi shundaki, kislorod mavjudligida
jadal boruvchi oksidlanishli-fosforirlanish raqobat natijasida glikoliz
jarayoniga kiruvchi (yoki fosforirlanish uchun zarur) ADF molekulalari
sonini kamaytiradi. Mana shu sababli va ATFning (aerob sharoitda
sintezi keskin ortib ketuvchi) fosfot'ruktokinaza fermentiga to'xtatuvchi
ta'siri tufayli 0₂ yetarli bo'lgan sharoitda glikoliz jarayonlarining
pasayib ketishi ro'y beradi. Muhitdagi ATF miqdorining ortiqchaligi
glikoliz jarayoni mobaynida pirouzum kislotasi qismlaridan glukozaning
resintezlanishiga olib keladi. Kislorodsiz sharoitda Krebs sikli va NOPY
ro'y bermaydi va buning natijasida esa hujayra o'z tuzilmalarini
qurilishi uchun ishlatadigan bir qancha oraliq moddalarni ola olmaydi.
Kislorod mavjud sharoitda esa ushbu sikllarning barchasi ishlaydi.
Shuningdek, aerob sharoitda ATF miqdorining ortishi ham biosintetik
jarayonlaming borishiga yordam beradi.

28-MAVZU: NAFAS OLISH FERMENTLARI FAOLLIGINING BOSHQARILISHI
Hujayra tomonidan piruvatdan hosil bo'lgan atsetil-CoA moddasining keyingi foydalanilishi hujayraning energetik holatiga bog'liqdir. Agar hujayraga kamroq energiya talab qilinsa, nafas olish jarayoni nazorati tufayli nafas olish zanjirining ishi to'xtatiladi. Bu esa o'z navbatida siklning intermediatlarini shu
jumladan, atsetil-CoA birikmasini Krebs sikliga olib kiruvchi
oksaloatsetat birikmasini hosil bo'lishini to'xtatadi. Bu hoi energiya
yutilishi bilan horadigan. atsetil-CoA moddasining sintetik jarayonlarda
ko'plab foydalanilishiga olib keladi.
Krebs siklining boshqariluvida elektronlarning o'simlik mito-
xondriyalarida boruvchi elcktronlar tashiluvining altemativ yo'li ham
qatnashishi mumkin. ATF birikmasining yuqori miqdorlarida. ya'ni
asosiv nafas olish zanjirining faolligi pasayganda. substratlaming
oksidlanishi alternativ oksidazalar orqali (ATF hosil bo'lmasdan) davom
etadi va u ATF miqdorini pasaytiradi. Bularning barchasi Krebs sikli
faoliyatining davom ctishiga yordam beradi.
Glioksiiat va NOPY jarayonining boshqariluvi. Nafas olish
substratlarining pentozofosfat yo'li (NOPY) orqali oksidlanishi NADF*
miqdori tufayli boshqariladi. Chunki. unda NADFga bog'liq ikkita
degidrogcnazalar (glukoza-6-fosfatdegidrogenaza va 6-fostoglukonat-
degidrogenazа) mavjuddir. H shuningdek. hujayrada NADFH foydala-
nilishi bilan boradigan sintez jarayonlarining (Masalan, aminokislotalar
va oqsillar) jadalligi darajasi bilan ham boshqariladi. Ushbu jarayonlar-
ning yuqori darajasi NOPY siklini faollashtinivshi oksidlangan NADF'
miqdorining oshishiga olib keladi.
Glikoliz va NOPY nisbatida bir qancha intermediatlar, Masalan,
anorganik fosfat. 6-fosfoglukonat kislotasi, eritroza-4-fosfat qatnashadi.
Anorganik fosfatning yetishmasligi glikoliz jarayonini sekinlashishiga
olib kelsa, NOPY sikli esa aksincha faollashadi. 6-fosfoglukonat
kislotasi glikolitik ferment fost'ofruktokinazaning (glukozofosfa-
tizomeraza) ingibitori hisoblanib, NOPY faoliyatiga yordamlashadi.
Eritroza-4-fosfat transketolaza va transaldolaza reaksiyalarining
substrati bo'lganligi sababli glikoliz jarayoni fermentlari faolligini
to'xtatishi hamda uglevodlar o'zgarishining glikolitik yo'ldan
pentozofosfat yo'lga o'tishiga olib kelishi mumkin.
Glioksliat siklining faolligi suksinatdegidrogenaza fermentini
ingibirlovchi oksaloatsetat miqdorining ortishi tufayli ham bo'lishi
mumkin. Siklning boshqa bir ingibitori fosfoenolpiruvatdir. Chunki
ushbu modda izotsitratliaza fermenti faolligini ingibiriaydi.

I L O V A L A R