1-mаvzu: xulq-аtvоr iqtisоdiyoti nаzаriyasining shаkllаnishi

O'z-o'zini tekshirish uchun savollar

• Shaxsiyat mezonlarini ayting.

  
  

• Shaxsning kuchli va zaif tomonlarini aniqlang.

  
  

• Shaxsiy boshqaruv inqirozining namoyon bo'lish shakllari qanday?

  
  

• Shaxsning ijobiy nanoiqtisodiy xususiyatlarini ajratib ko'rsating.

  
  

• Shaxsiy boshqaruv modellarini ayting.

  
  

• Shaxsiy konflikt deganda nimani tushunish kerak?

  
  

• Iste'molchilarning ijodkorligi va innovatsiyalari qanday namoyon bo'ladi?

  
  

• Iqtisodiy agentlar tipologiyasi asosida qanday yondashuvlar yotadi?

  
  

• Turli avlodlarning xususiyatlarini shakllantiring.

  
  

• Avlodlar nazariyasining amaliy ahamiyati nimada?

  
  

5-МАВЗУ: ФИРМАНИНГ ХУЛҚ-АТВОР НАЗАРИЯСИ

Режа:

1. Хулқ-атвор иқтисодий назариясида фирма
   

2. Иқтисодий қарорлар қабул қилишда чекланган рационаллик

   
   

3. Ўзгарувчи рационаллик модели

   
   

4. Фирма иштирокчилар бирлашмаси (коалицияси) сифатида

   
   

5. Фирма хулқ-атвор назариясининг ривожланиши

   
   

6. Спираль динамикасининг ижтимоий-эволюцион назарияси

   
   

7. Янги иқтисодиётда фирманинг хулқ-атвор назариясини амалга ошириш

   
   

8. Виртуал Интернет муҳитида ўзаро муносабатлар хулқ-атворининг асослари

   
   

Хулқ-атвор иқтисодий назариясида фирма

Ҳозирги вақтда фирма назариясининг йигирмадан ортиқ йўналишлари мавжуд бўлиб, уларнинг ҳар бири маълум илмий тадқиқот тамойиллари, усуллари ва ўзига хос категорик аппаратларга асосланган. Аммо неоклассик ва институционал ёндашувлар фирма табиатининг барча хилма-хиллигини, унинг ички тузилишини ва ташқи муҳит билан алоқаларини қамраб олмайди. Қарор қабул қилиш ва фирма бошқарувининг мураккаб дунёсини ўрганиш йўналишларидан бири бу хулқ-атвор назарияси.

Фирма хулқ-атвор назариясининг асосчиси Г.Симондир. Назарий ва амалий тадқиқотлар асосида у "тўғри" қарорлар учун норматив алгоритмлар назариясини ишлаб чиқди ва муҳитнинг ноаниқлиги ва чекланган ҳисоблаш қобилиятлари шароитида иқтисодий агентлар чекланган деган асосга асосланиб "чекланган рационаллик" тушунчасини киритди. Mақсадларни аниқ аниқлаш ва оқибатларини ўз зиммасига олиш қобилияти қарорларидан; улар ўз мақсадларини бирданига эмас, балки кетма-кет амалга оширишга ҳаракат қилишади; мақсадлар қониқарли, мақбул эмас, максимал имкониятларидан кам танланади.
Хулқ-атвор назариясини тадқиқ қилиш марказида, иқтисодий агентларнинг қарорларни қабул қилиш жараёнига, уни қайта ишлаш имконияти тўғрисида
маълумотларнинг кўплиги ва ушбу қарорларнинг компаниянинг ривожланишига ва унинг бозордаги хатти-ҳаракатларига таъсирига қаратилган.
Хулқ-атвор назарияси реал вазиятларда, иқтисодий рационаллик презумпцияси бўлмаган тақдирда, агентларнинг хатти-ҳаракатлари оқилона эмас, балки анъанавий бўлган, нафақат фойда ёки фойдани максимал даражада оширишнинг объектив функциясига бўйсунадиган бозорда хўжалик юритувчи субъектларнинг фаолиятини текширишга ҳаракат қилади, шунингдек,қабул қилинган қоидалар ва конвенцияларга, анъаналар, маданият, менталитет, ижтимоий нормалар ва ишлаб чиқилган стандартларни ҳисобга олган ҳолда.
Шуни таъкидлаш керакки, фирманинг хулқ-атвор назарияси турли хил иқтисодчилар гуруҳлари томонидан уй хўжалиги ва фирманинг "қора қутисини" очиб бериш ва ҳақиқий қарор қабул қилиш қандай амалга оширилишини кўрсатиш мақсадида олиб борилган катта миқдордаги эмпирик тадқиқотларга асосланган. жараён амалга оширилади, унинг нақшларини аниқлаш учун. Бунинг учун хулқ-атвор назарияси издошлари ўз тадқиқотларида турли усуллардан фойдаланадилар.
Индуктив усул ёрдамида эмпирик тадқиқотларни умумлаштиришдан умумийгача умумлаштириш, иқтисодий агент ўзининг чекланган ҳисоблаш қобилиятлари ва маълумотларнинг кўплиги таъсири остида, чексиз алтернативалар тўпламида қарор қабул қилишда одатда икки ёки учтасини танлаш тизимида ҳаракат қилади деган хулосага келишимизга имкон берди, рационаллик функциясининг қийматлари (-1; 0; 1) (қониқарсиз, бефарқ, қониқарли) ва унинг фойдалилиги ва фойдасини максимал даражада оширадиган максимал ёки идеал вариантни амалга оширишга ҳаракат қилмайди ва у ўзининг "даъволар даражаси" ва амбицияларига мувофиқ биринчи қониқарли вариантни танлайди ва ҳозирги вақтда ва ушбу иқтисодий маконда ишониши мумкин бўлган имкониятларни субъектив баҳолаш туфайли қидирувни тўхтатади. "Даъволар даражаси" динамик бўлиб ва агентнинг сўнгги ғалабалари ва муваффақиятсизликлари статистикасига боғлиқ. Aгент фаолиятининг ижобий ёки салбий натижалари тажрибаси даъволар сатрини кўтаради ёки пасайтиради,
аммо "паст" даража агентни қизиқтирмаслиги мумкин ва "юқори" даража у томонидан реализм ва имконлигига нисбатан танланади.
Қабул қилинадиган вариантни танлаш иқтисодий агентдан неоклассик моделга қараганда анча паст даражадаги хабардорлик ва ҳисоблаш қобилиятини талаб қилади. Мураккаблик агент қарор қабул қилиш учун етарли вақтга эга бўлганда ва бир нечта қониқарли вариантларни топиш мумкин бўлганда пайдо бўлади, кейин биринчи ва кейинги барча қониқарли вариантлар олинади, шундан сўнг агент даъволар даражасини ошириши ва процедурани такрорлаши мумкин, максимал фойдалиликни топиш ва камроқ фойдалиликни истисно қилиш учун ечимлар, аммо даъволар даражасини танлашнинг мураккаблиги агентни ноаниқ таъсирга, қўшимча ҳисоб-китоблар учун вақт ва маблағ йўқотишига олиб келиши мумкин. Агар агентнинг вақти чекланган бўлса, натижалар тўғридан-тўғри бир- бири билан ёки жорий кўрсаткичлар билан таққосланади.