1-Ma’vzu: Yuqori molekulali brikmalar-YuMB, xaqida tushuvchalar. O‘zbekistonda polimerlar kimyosi fanining rivojlanishi Reja: Yumb kimyosi fani haqida ma’lumоt

Zanjirni uzatilishi - agar polimerlanish jarayonida parachalanayotgan initsiatorning miqdori bilan faol markazning hosil bo`lishiga sarflanayotgan initsiatorning miqdorini solishtirilsa, initsiatorning ko`p qismi bekorga sarf bo`layotgani ma`lum bo`ladi. Bunga sabab initsiatorning bir qismi o`sayotgan radikallar ta`sirida parchalanishidir:



Bunday reaktsiya zanjirning initsiatorga uzatilishi, deb ataladi. Parchalanishning birinchi bosqichida hosil bo`lgan ba`zi bir birlamchi radikallar polimerlanishni initsirlash o`rniga o`zaro birikib, neytral molekulalarni hosil qiladi. Shu sababli initsirlash samaradorligi (f) initsiator parchalanishining birinchi bosqichida hosil bo`lgan radikallarning qancha qismi polimerlanishni boshlab berishga sarf bo`layotganligini ifodalaydi.
Initsirlash samaradorligi ko‘p hollarda 0,3-0,7 orasida bo‘ladi. Initsiatorning bunday samarasiz sarflanishi quyidagi ikki reaksiya bilan tushuntiriladi.
1. Initsiator rivojlanayotgan radikallar ta’sirida induksiyalanib parchalanadi:

Bu reaksiya zanjirning initsiatorga uzatilishi deyiladi va quyiroqda ko‘rib chiqiladi.
2. Initsirlash jarayonining birinchi bosqichida hosil bo‘lgan radikallarning qo‘shimcha reaksiyasi.


Initsirlash samaradorligi f ni muhokama qilganda, ayni shu reaksiya nazarda tutiladi. Zanjir uzatilish reaksiyasi natijasida rivojlanayotgan nofaol molekuladan ko‘chuvchan atom yoki atomlar guruhini tortib olib dezaktivatsiyalanadi, nofaol molekula esa radikalga aylanib yangi kinetik zanjir o‘sishini boshlab beradi:


^-------

Zanjir uzatilishi oqibatida moddiy zanjir o‘sishdan to‘xtaydi, polimerlanish tezligi esa deyarli o‘zgarmaydi: k_in>k_R da tezlik oshsa, k_inR kamayadi.

Umumiy xulosalar qilish uchun polimerlanish darajasining teskari qiymatidan foydalanish qulay bo‘ladi:
Radikallar konsentratsiyasini ifodaga almashtirsak:

bu erda - initsiator, erituvchi va monomerga zanjir uzatilish nisbiy konstantalari.
Bunda hosil bo‘lgan to‘g‘ri chiziqlar quyidagi Mayo tenglamasiga mos keladi:

bu erda - erituvchi ishtirokisiz polimerlagandagi polimerlanish darajasi