1-modul. Baslawısh tálimdi modernizaciyalaw tiykarları (Mektepti modernizaciyalaw) pániniń predmeti

1-MODUL. Baslawısh tálimdi modernizaciyalaw tiykarları (Mektepti modernizaciyalaw) pániniń predmeti
1-Tema: Bilimlendiriw sistemasın modernizaciyalaw strategiyası
Reje
Modernizaciya, reforma hám globalizaciya túsinikleri
Modernizaciya teoriyaları
Tayanısh túsinikler: modernizaciya, globalizaciya, reforma, zamanagóy, aldıńǵı qatar tájiriybeler, jańalanǵan, bilimlendiriw sisteması
Modernizaciya, reforma hám globolizaciya túsinikleri. Modernizaciya (angl. modern - zamanagóy, aldıńǵı qatar, jańalanǵan) túsinigi belgili bir ob’ektti jańa talap hám normalar, texnikalıq sharayatlar, sapanı támiyinleytuǵın dárejedegi jańalanıw hám zamanagóylesiw degen mánislerdi bildiredi. Turmısta tiykarınan mashinalar, úskeneler, texnikalıq processlerdin modernizaciyalanıwı túsiniledi. Modernizaciya «dástúrge aylanǵan eski», zaman talaplarına juwap bere almaytuǵın materillardıń zamanagóylesgen modeli sanaladı. Modernizaciya – (franc. moderne – eń jańa, zamanagóy) belgili bir nárseni jańalaw, oǵan jańasha tús beriw, onı zaman talaplarına muwapıq ózgertiriw bolıp tabıladı. Bul terminge mazmunı jaǵınan júdá jaqın bolǵan “reforma” túsinigi de qollanıladı. Reforma túsinigi francuz tilinen alınıp, ózgeriw degen mánisti bildiredi. Reforma – bul belgili bir tarawdıń san hám sapa jaǵınan joqarı dárejede rawajlanıwı bolıp tabıladı. Reformalar tiykarınan belgili bir sistema, waqıya hám hádiyseler hám strukturalardıń fundamental bazasına unamsız tásir kórsetpegen túrde uzaq múddet dawam etetuǵın ózgerisler kiritiw jolı menen alıp barıladı. Ilim-pánde reformalardıń bir neshe túrleri anıqlanǵan. Bular: - progressiv, yaǵnıy rawajlanıwǵa qaratılǵan reformalar, - regressiv, yaǵnıy reakcion reformalar, - mádeniy reformalar, - ideologiyalıq reformalar. Bul túsinikler menen bir baylanıslı bolǵan globalizaciya túsinigi de qollanıladı. Globalizaciya degendi tiykarınan rawajlanıwdıń tezligi, onıń tezligin ólshewdiń múmkinshiliginiń joqlıǵı túsiniledi. Al bilimlendiriwdi globalizaciyalawda bolsa tálim xızmetleri kólemin keńeytiw, tálimdi differenciaciyalaw túsiniledi. Tálimdi differenciaciyalaw tómendegi eriteriyalar menen belgilenedi: - qánigelestiriw, - tálimniń sapa dárejesi, - oqıw orınlarınıń dárejesi h.t.b. Bunday rawajlanıwlar, álbette, modernizaciya processleri menen birgelikte alıp barıladı. Modernizaciya processleri tómendegi baǵdarlarda alıp barıladı: Sociallıq modernizaciya - bul ashıq jámiyetti qóliplestiriw, xalıq sawatqanlıǵınıń asıwı, sociallıq múnásibetlerdi tártipke salıw, jámiyette insan faktorınıń joqarı orın iyelewi, barlıq tarawlardaǵı ózgeris hám jańalanıwlar adamlardıń kelseshek rawajlanıwına tiykar bolıwı, globallasıw sharayatında erkin hám párawan ómirdi támiynlew. Social reformalar jámiyet ómirin qayta shólkemlestiriwge qaratılǵan. Siyasıy modernizaciya - bul siyasıy sistemanı liberallastırıw, demokratiyalıq principlerdiń qáliplesiwi, siyasiy turmısda puqaralardıń qatnasın keńeytiw, basqarıwda mámlekettiń rólin kúsheytiw, nızam ústinligine erisiw bolıp tabıladı. Siyasıy-bul Konstituciya, saylaw sisteması yáki nızam tarawındaǵı ózgerislerge qaratılǵan reformalar. Ekonomikalıq modernizaciya - bul ekonomikalıq hám finanslıq mexanizmlerdi reformalaw. Ekonomikalıq modernizaciya - texnika hám texnologiyalardıń rawajlanıwı, biznes júrgiziwde ilimiy jeńislerden paydalanıw, óndiristiń úzliksizligin támiyinlew, sırtqı baylanıslarda erkin báseki, jergilikli bazardı qáliplestiriw ushın qolay múmkinshiliklerdiń jaratılıwı bolıp tabıladı. Modernizaciya processleri óz-ózinen emes, al modernizaciyanıń ulıwma ilimiy teoriyalarınan kelip shıǵıp ámelge asırıladı. Modernizaciya teoriyaları Modernizaciya teoriyasında eki baǵdardı ajıratıp kórsetiw múmkin. Bular: 1. Liberal. Modernizaciyanıń liberal teoriyası modernizaciyalanıw processi dástúriyden zamanagóy jámiyetke ótiwdi názerde tutadı. Bul baǵdar wákilleri jámiyetti rawajlandırıwdıń universal kartinasınan kelip shıǵadı. Yaǵnıy olardıń pikirinshe, barlıq mámleketler belgili bir úlgi, yaxema boyınsha rawajlanadı. Bunday rawajlanıwdıń tiykarǵı belgileri tómendegilerden ibarat: - bazar ekonomikasına ótiw, - jámiyettiń ashıqlıǵı, - jańa xabar texnologiyaların rawajlandırıw, - kommunikaciyanıń rawajlanǵan tarmaqlarınıń bolıwı, - sociallıq mobillik, - racionallıq, plyuralizm, demkoratiya, erkinlik. 2. Radikal hám konservativ. Modernizaciyanıń radikal hám konservativ teoriyası bolsa rawajlanıwdıń basqalardan ǵarezsiz xarakterde bolıwı táreptarı bolıp, olar basqa mámleketlerdin qádiriyatları menen modelleri ekinshi mámleketler ushın tuwra kelmeytuǵın tárepleri bolatuǵınlıǵın bildiredi. Bul baǵdarlar tiykarınan pútkil jámiyettiń rawajlanıwı menen baylanıslı bolıp tabıladı. Tálim hám bilimlendiriw bolsa hár qanday jámiyette tiykarǵı orındı iyeleydi. Ózbekstan Respublikasında bolsa ǵárezsizliktiń dáslepki qademlerinen baslap jámiyetti modernizaciyalaw hám reformalawda tómendegi jandasıwlar ámelge asırıldı: 1. Reformalarımızdıń mánis-mazmunı hár bir sanalı pikir júritetuǵın insan ushın ashıq hám túsinikli bolǵan, olar sol múqaddes jerde jasap atırǵan hár bir puqara, hár bir insannıń ámeliy isine aylanǵanda ǵana mámleketimizdi modernizaciyalawdıń tabıslı bolıwın támiyinlewimiz múmkin (I.A.Karimov) 2. Eń tiykarǵı wazıypamız - mámleketimizdi modernizaciyalaw hám demokratiyalastırıw boyınsha baslanǵan reformalardı jáne de tereńlestiriw hám keńeytiw, biz óz aldımızǵa qoyǵan joqarı rawajlanıw sheklerine erisiw boyınsha Kontseptsiyada belgilep berilgen, anıq maqsetke qaratılǵan jol-joba hám kórsetpelerdi ámelge asırıwdıń Kompleks programmasın, basqasha aytqanda, sol baǵdardaǵı Strategiyanı islep shıǵıw hám basqıshpa-basqısh engiziwden ibarat esaplanadi (I.A.Karimov). Ulıwmalastırıp aytqanda elimizde bilimlendiriw sistemasın modernizaciyalaw processleri evolyuciyalıq jol menen rawajlanıwı tańlap alınǵan. Bunda pútkil bilimlendiriw sistemasın reformalaw, onıń globalizaciya processleri menen baylanıslı táreplerin izertlew processleri ámelge asırılmaqta. Ádebiyatlar Каримов И.А. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 18 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маъруза. 2010 йил, 7 декабрь Хўжақулов С. Таълимни модернизациялаш шароитида дарс бериш сифатини такомиллаштириш. – Т., Лойиҳа.