1-modul. Baslawısh tálimdi modernizaciyalaw tiykarları (Mektepti modernizaciyalaw) pániniń predmeti

Tálimdi modernizaciyalaw tòmendegi sharayatlar menen baylanıslı:
- tálimniń maqset hám funkcional wazıypaların belgilep alıw;
- AKTnıń rolin tálim sistemasında asırıw;
- tálim hám oqıw ortalıǵın jetilistiriw;
- zamanagóy tálim sistemasında oqıtıwshınıń rolin ózgertiw;
- tálim alıwshılarda tálim alıw hám onı shólkemlestiriwge bolǵan motivaciya (qálew hám tilekler)nı kúsheytiw;
Demek, ùzliksiz tálim sistemasında tálim-tárbiya nátiyjeliligin asırıw - tálim mazmunın modernizaciyalawdıń tiykarı bolıp tabıladı.
Sonıda aytıw kerek, dúnyadaǵı barlıq jámiyettiiń keleshegi, rawajlanıwı tálim sistemasınıń qaysı dárejede ekenligi menen belgilenedi. Sol sebepten, házirde ǵárezsiz rawajlanıw jolınan jıldam baratırǵan mámleketimizdiń úzliksiz bilimlendiriwdi reformalaw hám rawajlandırıw, jańa sapa basqıshına kóteriw, oǵan aldıńǵı pedagogikalıq hám informaciya texnologiyaların engiziw hám de natiyjeliligin asırıw mámleket siyasatı dárejesine kóterilgeni de sır emes. Tálim-tárbiya procesi quramalı process esaplanadı. Onıń quramalılıǵı sonda, modernizaciya sharayatında bilimlendiriwdiń nátiyjeliligine erisiw bolıp tabıladı, nátiyjelililikke erisiw bolsa kóplegen faktorlar, ózgeshelik hám tendensiylar bolıwın talap etedi. Birinshi náwbette, tálim alıwshı hám tálim beriwshide motiv qálipleskenligi, olardıń arasında óz-ara munasábet aktivlik noqatı, tálim alıwshı jańa bilimlerdi iyelewge bolǵan zárúriyatı ushın hárekette bolıwı, tálim beriwshi bolsa sabaqtı shólkemlestiriwde onıń jetiliskenligine, durıs dúziliwine, metodika bolsa talapqa juwap beretuǵın dárejede dúzilgenligi sıyaqlı òzgesheliklerdi ózinde sáwlelengendirgen bolıwı kerek.
El basshısımız baslaması menen jańa dáwirge qádem qoyılıp atırǵan bir waqıtta keń pikirlew sheńberine iye, bilimlerdi tereń iyelegen, óz salasında jetik hám dáwir talabına juwap bere alatuģın shaxslarǵa bolǵan itibar hám talap kùsheyip atırģanlıģı taǵı bir mısal bolıp tabıladı. Modernizaciyalanǵan tálimdi hám sapalı islengen tálimdi engiziw máselesin òz aldına qoyadı. Usınıń sebebinen de, bilgir, baslamashı, jámiyette aktiv hám óz miyneti menen dúnyanı iyelep alatuģın shaxs qáliplestirw kerek. Házirgi dáwir kóz-qarasınan kelip shıǵıp bunday talaplarǵa juwap bere alatuǵın hám joqarıda sanap ótilgen òzgesheliklerdi ózinde sáwlelendirgen shaxstı qáliplestiriwde tómendegi kriteriyalardı shòlkemlestiriw zárúrli áhmiyetke iye boladı:
- zamanagóy hám aldıńǵı tálim texnologiyaları;
- sanlı texnologiya + zamanagóy hám aldıńǵı pedagogikalıq texnologiya;
- xalıq aralıq tájiriybeler
Eń aldı menen, tálim texnologiyaları haqqındaǵı túsinikke sıpatlama bersek, bilimlendiriw texnologiyaları tálim sistemasın konseptual tiykarların dálillewden, oqıw materialların tańlaw hám strukturalawdan, tálim modelin tańlawdan tap olardı ámelge asırıwģa shekem, olardıń optimallıq hám nátiyjelililik dárejesin bahalawģa shekem rejelestirilgenligi onıń túpkilikli mánisin ashıp beredi. Optimallıq hám nátiyjelililik dárejesin tradiciyaǵa tán bolmaǵan usılların tálimge alıp keliw hám onıń aldıńǵı bolıwın támiyinlew zamanagóy pedagogikalıq texnologiyalardıń shólkemlestiriwge imkan jaratadı.
Zamanagóy pedagogikalıq texnologiya mánisi sonnan ibarat, ol ámeldegi texnologiyalar menen bir qatarda turadı, óytkeni hár bir texnologiya óziniń metodı, forması, usılı hám qollanıw sheńberine iye ekenligi bolıp tabıladı. Biraq aytıp ótilgen zamanagóy pedagogikalıq texnologiyalar tùpten parq etip, olar quramalı hám túsiniw quramalı bolǵan kompleks túsinik yamasa pedagogikaǵa tán bolǵan bilimler salasın anıq hám túsinikli ańlatıwı menen ámeldegi texnologiyalardan parq etedi. Mısalı, “Klaster” metodı, “3X4” metodı, “Bumerang” metodı, “Iyearxiya” metodı, “Mashqalalı tálim” metodı, “Keys stadi” metodı hám taģı basqa. Tómende keltirip ótilgen metodlar tálimde engizilgen zamanagóy pedagogikalıq texnologiyalar gruppası bolıp, olardıń maqseti bilimlerdi puqta iyelewge kómek beriw, nátiyjelililikti támiyinlew sananı ósiriw hám studentlerdi hár túrlı jaǵdaylarǵa maslasıwın támiyinlew bolıp tabıladı.
Sonı aytıp ótiw kerek, zamanagóy pedagogikalıq texnologiyalar basqa tarawlardaǵı texnologiyalıq procesler menen birgelikte birlesa aladı, óz mánisin bayıtıp baradı hám tálim procesinde nátiyjeli jantasıwdıń jańa múmkinshiliklerin ashıp bere aladı. Pikirimizdi anıqlastıratuģın bolsaq, xabar texnologiya, sanlı texnologiya hám zamanagóy pedagogikalıq texnologiyalardıń birlesiwi arasındaǵı baylanıs dep ataw múmkin. Bular jańa dáwir pedagogikalıq texnologiyanıń strukturalıq bólegi bolıp, ol tálim procesinde texnikalıq qurallardıń tolıq jetilisken zamanagóy túri retinde qollanıla baslandı. Tálim beriw hám tálim alıwdıń jańa, zamanagóy túri keń jámiyetshilikke en jaydırıldı, yaǵnıy aralıqtan oqıtıwda bilim alıwǵa eristik, álbette aralıqtan oqıtıwdı biz «Student-kompyuter-sımsız tarmaqlar (internet)-pedagog» lardıń birigiwisiz kòz aldımızģa keltire almaymız. Bul sıyaqlı sabaq shınıǵıwlarınıń jolǵa qoyılıwında sanrlı texnologiyalar zárúrli áhmiyet iye. Biz álbette, sımsız tarmaqları, internet tarmaqları hám álbette kompyuter texnologiyalar menen sabaqtıń maqsetin bul sharayatta ámelge asırdıq. Bul bolsa, házirde bilimlendiriwdegi eń zamanagóy tárepi esaplanıp, sol sebepten de tálimde jańasha baģdarlar alıp kire aldıq desek asıra aytqan bolmaymız. Aralıqtan oqıtıwdan tısqarı sanlı texnologiya -xabar texnologiya - zamanagóy pedagogikalıq texnologiyanı birlesiwine programmalar arqalı sabaqtı shólkemlestiriw haqqında da kóplegen maǵlıwmatlar keltiriw múmkin. Házirde engizilgen hám basqa oqıw orınlarında alıp barılıp atırǵan «online jurnal» programmasın, videokonfrensiyalar ótkeriwdi, «videojumbaq» tálim texnologiyasın hám virtual stendlardı mısal etiwimiz múmkin. Sol orında virtual stend túsinigine sıpatlama beretuǵın bolsaq, virtual stend - oqıw ámeliy stendi yamasa oqıw-ilmiy tájriybe ustaxanası bolıp, oqıwshı-talabalardıń teoriyalıq bilimlerin bekkemlewge, kompyuter programma hám texnologiyaları arqalı málim baģdarda zárúrli kónlikpelerdi payda etiwge járdem beredi. Virtual stendlar hár bir oqıwshı -student ushın texnikaǵa óziniń kiriw parametrlerin «komanda beriw», óz bilimlerin baqlawǵa múmkinshilik beredi.
Tálimdi modernizaciyalaw hám natiyjeliligi haqqında sóz júrgizer ekenbiz, ol jaǵdayda taǵı bir zárúrli faktor xalıq aralıq tájiriybelerdi ózlestiriwdi názerde tutıw maqsetke muwapıq, álbette. Xalıq aralıq, sırt el tájiriybesi yaǵnıy tálimde óz baǵdarına hám usılına iye bolǵan mámleketlerdiń aldıńǵı tájiriybelerin alıp kiriw házirde mámleket siyasatı aldında turǵan maqsetlerden biri desek asıra aytqan bolmaymız. Sol tiykarda, “Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw sistemasın 2030 jılǵa shekem rawajlandırıw konsepsiyasi” sınıń tastıyıqlanıwı bunıń ayqın tastıyıģı bolıp tabıladı. Bul konsepsiya Ózbekstan Respublikası ulıwma orta hám mektepten tısqarı tálim sistemasın sistemalı reformalawdıń ústin turatuǵın baǵdarların belgilew, ósip kiyatırǵan jas áwlatdı ruwxıy-etikalıq hám intellektuallıq rawajlandırıwdı sapa tárepinen jańa dárejege kóteriw, oqıw-tárbiya procesine tálimniń innovciyalıq formaları hám usılların engiziw maqsetinde tastıyıqlandı, usınıń menen birge, Ózbekstan Respublikasınıń 2030 -jılǵa kelip PISA (The Programme for International student Assessment) Xalıq aralıq kólemde oqıwshılardı bahalaw programması reytingi boyınsha dùnyanıń birinshi 30 aldıńǵı mámleketi qatarına kiriwine erisiw taǵı bir ústin turatuǵın maqset bolıp tabıladı, sonıń menen birge:
- úzliksiz bilimlendiriw mazmunın sapa tárepten jańalaw, sonıń menen birge, professional kadrlardı tayarlaw, qayta tayarlaw hám mamanlıǵın asırıw;
- oqıtıw metodikasın jetilistiriw, tálim-tárbiya procesin individullastırıw principlerin basqıshpa-basqısh qollaw;
- xalıq tálimi salasındaǵı zamanagóy informaciya kommunikaciya texnologiyaları hám innovciyalıq joybarlardı engiziw sıyaqlı wazıypalardı orınlaw aldıģa maqset etip qoyıldı hám wazıypalardı orınlaw boyınsha dáslepki qádemler taslanıp atır.
Taǵı bir xalıq aralıq tájiriybelerdi engiziw orayında, Koreya mámleketiniń tájiriybesi alıp kirildi bul tájiriybe hámmege málim bolǵan kredit-modul sisteması bolıp tabıladı. Bul kredit-modul tájiriybesi Koreya mámleketinde jaqsı nátiyje bergenligi nátiyjesinde de, bul xalıq aralıq hám aldıńǵı tájiriybe ayırım joqarı oqıw orınlarında dúzildi hám oqıw orınlarında tálim kredit-modul sistemasın engiziw menen-aq, tálimde sapanı jáne de jaqsılanģanlıģın kóriw múmkin. Haqıyqattan da, bul sıyaqlı óz sınawnan ótken hám jaqsı nátiyje beretuǵın xalıq aralıq tájiriybeler ele da òzleslestirip barıladı.