1-modul. Baslawısh tálimdi modernizaciyalaw tiykarları (Mektepti modernizaciyalaw) pániniń predmeti

Sabaq protsessin modernizaciyalawdıń mazmunı hám áhmiyeti
Sabaq protsessin modernizaciyalawda oqitiw komponentleriniń ózgesheliklerin yesapqa aliw áhmiyetli esaplanadi. Oqitiw protsessiniń komponentlerine tómendegiler kiredi:
1. Tálim beriwshi. Al Oqıw informaciya dáregi, odan paydalanıwdıń shólkemlestiriwshisi hám qadaǵalawshısı boliwi tiyis.
2. Sabaq. Anıq pedagogikalıq maqset hám wazıypalardı belgileytuǵın tálim forması boliwi tiyis.
3. Tálim aliwshi. Oqıw informaciyaın qabıllaw, qayta islew jáne onı qóllaw boyınsha ǵárezsiz, dóretiwshilik iskerlik jurgiziwshisi boliwi tiyis.
4. Nátiyje. Kelesi sapalı hám básekige shıdamlı kadrlar tayarlaw
Sabaq protsessin modernizaciyalawdıń tiykarg'i kriteriyalari:
- pedagoglardıń sabaq formalarına salıstırǵanda múnasábetlerin ózgertiw,
- innovciyalıq texnologiyalardı sabaq procesine qollanıw etıwde pánniń ózgesheligi, sabaq formaları, jas qásiyetlerin inabatqa alıw, sonıń menen birge tálim texnologiyaların hám tárbiya texnologiyaların parıqlaǵan halda qollanıw etiw hám de dóretiwshilik jantasıw,
- sabaq processinde studentlerdiń social talapların qandırıwǵa, óz iqtidorlarini kórsetiwge jóneltirilgen ortalıq hám sharayat jaratıw,
- studentlerdiń ózbetinshe jumısları mazmunında ilimiy-texnikalıq hám tájiriybe konstruktorlıq qábiletlerin rawajlandırıwǵa jóneltirilgen tapsırmalar sawleleniwi,
- sabaq procesi natiyjeliligin támiyinlewde qollanilayotgan forma, metod hám qurallar birbirini tolıqtırıwı, muwapıqlıǵın támiyinlewi,
- tálim-tárbiya procesine pútin jantasıw, bilimlendiriw tarawı daǵı shet eldiń aldıńǵı tájiriybeleri hám jantasıwların sabaq procesine qollanıw etıwde milliy qádiriyat hám dástúrlerinemizge maslastırǵan halda qollanıw etiw
Ózbekstan Respublikasınıń bilimlendiriw sistemasın modernizaciyalaw tiykarlari
Ózbekstanda tálim sistemasın modernizaciyalawdıń tiykarı tálim sistemasınıń mánisiniń ózgeriwi, rawajlanǵan mámleketlerdiń aldıńǵı tájiriybesin úyreniw hám qóllaw, onıń jańa usılları, aldıńǵı pedagogikalıq texnologiyalarınan paydalanıw tiykarında rawajlanıwı. Usınıń menen birge, mámlekettiń tálim sistemasındaǵı ústin turatuǵın siyasatı milliy hám tariyxıy qádiriyatlardı, milliy tájiriybeni saqlap -álpeshlew hám rawajlandırıw, sonıń menen birge, bul tarawdaǵı rawajlanǵan mámleketlerdiń aldıńǵı tájiriybesi menen baylanıslılıǵı bolıp qalıp atır. Yaǵnıy, hámme zat saqlanıp qalǵan, tálim sistemasında rawajlanıwǵa úles qosatuǵın unamlı zat hám usınıń menen birge, jańa, progressiv hámme zat qabıl etiledi. Bul jámiettiiń milliy ruwxıy hám etikalıq qádiriyatlarına sáykes keledi. Bul sonı ańlatadıki, modernizaciya óz-ózinden ámelge asıriladı, sebebi bul tarawdı rawajlandırıwda úzliksizlik saqlanıp qaladı hám usınıń menen birge innovatsiyalar qollanıladı. Mámleket tálim sistemasın modernizaciyalaw processinde 1997 jılda Ózbekstan Respublikasınıń «Bilimlendiriw haqqında»gi nızamınıń qabıl etiliwi úlken áhmiyetke iye bolıp, onıń tiykarında Kadrlar tayarlaw milliy baǵdarlamasıqabıl etildi. Bul baǵdarlama rawajlanıwdıń «ózbek modeli» dep ataladı. Rawajlanıwdıń ózbek modeli mámlekette ámelge asırılıp atırǵan sociallıq-ekonomikalıq hám siyasiy reformalardıń evolyutsion hám basqıshpa-basqısh ámelge asırılıwına tiykarlanǵan bolıp, bul «shok terapiyasi”na jol qoymaydı. Bilimlendiriw sistemasındaǵı modernizaciya joqarıdaǵı principlerge boysınadı. Ózbekstan Respublikasınıń bilimlendiriw sisteması rawajlanıwınıń ayriqsha modeli bul tarawdı rawajlanǵan mámleketlerdiń bilimlendiriw sistemasınıń zamanagóy rawajlanıwı talapları hámde onıń jáhán standartlarına muwapıqlıǵı sharayatında rawajlandırıwdı názerde tutadı. Sonıń menen bir qatarda bul model bir waqtıniń ózinde tekǵana jańa bilimlerdi ózlestiriw, bálki shaxstı ruwxıy jetilistiriw wazıypasın da qóyadı. "Bilimlendiriw haqqında»ǵı Nızam" jaslar sanasında demokratiyalıq qádiriyatlardı, olardıń aktiv puqaralıǵın, túrli social hám basqa mashqalalardi sheshiwde innovciyalıq hám dóretiwshilik jantasıwdı qáliplestiriwge qaratılǵan. Sonıń menen birge, bul nızam tariyxıy, dástúriy hám milliy qádiriyatlardı biliw hám húrmet qılıwdı, milliy qádiriyatlardı húrmet qılıwdı, Tolerantlıq, bul tekǵana bilimli hám bilimli, bálki jetilisken shaxstı tárbiyalaw ushın tıykar bolıp tabıladı.
Ásirese 2020 jıl qabıl etilgen «Bilimlendiriw haqqındaǵı» Nızam» tiykarında shaxs modernizaciya procesiniń aktiv sub'ekti hám háreketlendiriwshi kúshine aylanıwı kerek. Onıń sanasın, bir tárepden, milliy ruwxıylıq hám etikanı, ekinshi tárepden, aldıńǵı tálim, professionallıq, zamanagóy ózliktiń tiykarǵı qásiyetleri bolǵan innovciyalıq jantasıw, óz jumisına dóretiwshilik munasábette bolıwǵa qaratıladı. Bulardıń barlıǵı bilimlendiriw sistemasınıń statusın asıwın, jaslardıń milliy hám jáhán mádeniyatı qádiriyatların, ilgor bilim hám ulıwma insanıylıq qádiriyatlardı iyelewin názerde tutadı. Atap aytıw kerek, bilimlendiriw tarawında joqarı ilimiy potencialǵa iye hám keń zamanagóy innovciyalıq dúńyaǵa kózqarasqa iye bolǵan qánigeler tayarlanadı. Olar mámlekettiń keleshegin belgileydiler. Bul sonı ańlatadıki, bilimlendiriw tarawı zamanagóy rawajlanıw talaplarına juwap beriwi hám modernizaciya máselelerine waqıtında juwap beriwi kerek. Házirgi waqıtta barlıq tarawlarda keń kólemli reformalar alıp barılıp atırǵanında, Mámleket tiyisli ilimiy -texnikalıq potencialǵa iye joqarı maman qánigelerge mútáj. Ǵárezsizlikten keyin qabıl etilgen nızamlar hám húkimler bazar ekonomikası talaplarına juwap beretuǵın zamanagóy qánige - ilimiy hám kásiplik tayınlıǵı joqarı, dóretiwshilik pikir júritetuǵın, básekige shıdamlı, aktiv hám intellektuallıq intalı shaxstı qáliplestiriwge qaratılǵan.
Ózbekstanda ǵárezsizlik dáwirinde bilimlendiriw tarawında úlken jetiskenliklerge erisildi. Bul haqqında 2012 jıl 16 -17 fevral kúnleri Tashkentte «Joqarı bilimli hám intellektuallıq bárkámal áwladtı tárbiyalaw -mámlekettiń turaqlı rawajlanıwı hám modernizaciyasınıń zárúrli faktorı» uranı astında ótkerilgen xalıq aralıq forumda aytılǵan. Forumda dúnyanıń 48 mámleketinen 1000 den artıq qatnasıwshılar, túrli xalıq aralıq shólkemler hám tálim fondlarining 270 wákilleri qatnastı. Forum qatnasıwshılarınıń shıǵıwlarında, zamanagóy informaciya texnologiyalarına tiykarlanǵan tálimdiń áhmiyeti hám roli artıp baratırǵan bir waqıtta, Ózbekstanda bul tarawdı rawajlandırıwǵa úlken itibar qaratilayotgani aytıp ótildi. Atap ótiw kerek, búgingi kúnde bilimlendiriw tarawınıń tábiyaatı ózgerip atır. Bilimlendiriw tarawı zamange uyqas penentúrde rawajlanıwı kerek. Tálim óz rawajlanıwda basqa tarawlardan ústin bolıwı hám dáwir talaplarına juwap beriwi kerek. Bul sonı ańlatadıki, tálim aldınǵa jóneltirilgen bolıwı kerek, sebebi student qánige bolıp, qánige retinde jámiyette óz ornın iyelese, miynet bazarı qashannan berli oǵan jańa talaplar qo'yayapti. Tálim sisteması jámiyet mútajlikleri hám talapların aldınan biliwi hám aldınan biliwi kerek. Sonday etip, házirgi tálim ciklınıń tiykarǵı innovciyalıq principi tálimdiń aldınan sezuvchi tábiyaatı bolıwı kerek, sonıń menen birge, dóretiwshilik jantasıwǵa jóneltirilgen bolıwı hám aldınǵa qoyılǵan hám barlıq jańalanatuǵın wazıypalardı jańa ashılıw menen sheshiwge ılayıq bolǵan dóretiwshilik pikirlewdiń ústin turatuǵın qáliplesiwi bolıwı kerek. «Pútkil ómir dawamında tálim alıw hám oqıwǵa kompetentsiyali jantasıwdı tańlaw kerek edi».
Atap aytıw kerek, házirgi waqıtta jámiyeti informaciyalastırıw zárúrli rol oynaydı. Mámlekette tálimdi rawajlandırıwdıń aspektlaridan biri bul tálim sistemasın áyne informaciyalastırıw bolıp tabıladı, bul keleshektegi kadrlardı tayarlaw procesin jetilistiriwge járdem beredi. Zamanagóy qánigeler óz iskerligin bazar ekonomikası sharayatında ámelge asıradılar. Bilimlendiriw sistemasın informaciyalastırıw zamanagóy informaciya texnologiyaların ózlestiriwge jóneltirilgen maman qánigelerdi tayarlawǵa qaratılǵan. Sol tárzde oqıtılǵan qánige keleshekte tekǵana mámleketimizde, bálki sırt elde de dóretiwshilik, básekige shıdamlı hám aktiv bolıp qalıwı múmkin. Hár qanday jaǵdayǵa qatal hám tayın bolǵan hám tekǵana tálim, bálki basqa tarawlardıń da zamanagóy talaplarına juwap beretuǵın bunday qánige jámiyette óziniń múnásip ornın tabadı. Atap aytıw kerek, sońǵı payıtlarda miynet bazarı tez ózgerip barıp atır hám insannıń tálim dárejesine úlken talaplar qoyıp atır. Bul sonı ańlatadıki, globallasıw dúnyası daǵı ózgerislerge muwapıq túrli mámleketler tálim sistemasına jańa talaplar qóyılıp atır. Tálim sapasın jáne onıń xalıq aralıq standartlarǵa muwapıqlıǵın asırıw maqsetinde Ózbekstanda bul sistemanı informaciyalastırıw boyınsha tálim sistemasında úlken qádemler qoyıldı. «2004-2009 jıllarda mektep tálimin rawajlandırıw milliy programması» ga muwapıq 1500 den artıq kolledj hám liceyler, 9,5 mıńnan zıyat mektep zamanagóy kompyuter hám informaciya texnologiyaları menen támiyinlendi. Búgingi kúnde kompyuter yamasa zamanagóy informaciya texnologiyalarısız bilimlendiriw sistemasın kóz aldımızǵa keltiriwimiz qıyın.
Bilimlendiriw sistemasın informaciyalastırıw oqıtıwshı hám oqıwshınıń aktivligin rawajlantıradı, olardıń tálim processinde óz-ara munasábetlerin bekkemleydi. Bilimlendiriw sistemasın informaciyalastırıw oqıtıwshınan tekǵana óz pánin biliwdi, al zamanagóy texnologiyalar salasında turaqlı túrde jańa bilimlerdi iyelewdi talap etedi. Sonıń menen birge, oqıtıwshı óz iskerliginde eki wazıypanı birlestiriwi talap etiledi: oqıwshılarǵa jańa texnologiyalardı úyretiw hám olardı ruwxıy tárbiyalaw. Eger jańa texnologiyalardı ózlestiriw shaxstıń zamanagóy aldıńǵı rawajlanıwına úles qossa, ol halda onıń ruwxıy tárbiyası onıń milliy sana-sezimine jáne ózin ózi ańǵarıwınıń rawajlanıwın támiyinleydi, bul bolsa kámal shaxstıń qáliplesiwine alıp keledi. Jetiliskenlik - bul insannıń pazıyleti, Bilim dárejesine tiykarlanǵan. Bilim - jaratılishning hasası. Usınıń nátiyjesinde de Ózbekstan Respublikası mámleketiniń ústin turatuǵın siyasatı - atlı shaxstı oqıtıw hám tárbiyalaw.
Zamanagóy sharayatta jámiyetimiz potencialınıń tabıslı jaylasıwı tekǵana materiallıq sharayat hám múmkinshiliklerdiń bar ekenligi, bálki social rawajlanıw sub'ektleriniń dóretiwshilik iskerlik qábiletine de baylanıslı. Innovciyalıq ań hám innovciyalıq pikirlew jańa zatlardı jaratılıwma qaratılǵan iskerliginiń orayında turadı. Bul hádiyseler, birinshi náwbette, tálim sistemasında qáliplesedi hám rawajlanadı. Ol socialliq ómir jáne onıń qádiriyatların ózgertiw orayında.
Joqarıdagilardan kelip shıǵadı, házir tálim sistemasın innovciyalıq tıykarǵa ótiwge mútajlik seziledi. Bul dáwir talabı. Modernizaciya hám oǵan tiykarlanǵan innovciyalıq ań hám innovciyalıq pikirlew social mútajlikke aylandı.
Atap ótiw kerek, modernizaciya, modernizaciya tiykarında pikirlewdi qáliplestiriw tálim sisteması aldına úlken wazıypalar hám juwapkershilik júkleydi. Búgingi kúnde tálim sisteması zamanagóy máselelerge juwap beriwi, tálim hám ilimiy turmısda jańa jantasıwlardı tabıwı kerek. Jámiyet jáne onıń aǵzalarınıń keleshegi buǵan baylanıslı boladı.
Ózbekstan Respublikasınıń sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıwınıń házirgi basqıshı siyasiy, ekonomikalıq turmıstı, jámiettiiń social salasın tereń reformalaw processlerin ámelge asırıw menen baylanıslılıǵına itibar qaratıw kerek. Házirgi basqıshda respublikada bazar ekonomikasına tiykarlanǵan social munasábetler qáliplesip atır. Bazar munasábetlerine ótiwdiń ózbek modeli respublikanıń ayriqsha sharayatları hám qásiyetlerin : úrp -ádetleri, úrp -ádetleri, turmıs tárizin esapqa alıwǵa tiykarlanǵan. Ádetde úzliksiz dep atalatuǵın jańa tálim sistemasınıń jańalıqları nede?
Úzliksiz tálim Ózbekstan Respublikasınıń sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıwın támiyinleytuǵın kadrlar tayarlaw sistemasınıń tiykarı esaplanadı. Bul dóretiwshilik, social aktiv, ruwxıy bay shaxstı qáliplestiriw hám joqarı maman básekige shıdamlı kadrlardı tayarlaw ushın zárúr shárt -sharayatlardı jaratadı. Sonı da atap ótiw kerek, 2014 jılda 34 million 500 mıń nusqada baspa etilgen. mámleketimizde oqıtılatuǵın etti tilde mektep sabaqlıqları hám oqıw qollanbaları. Xabarıńız bar, mektep bosaǵasın birinshi ret basqan ul -qızlardı birinshi ret sabaqlıqlar hám oqıw quralları menen támiyinlew biz ushın jaqsı dástúrge aynalǵan. hám 2014 jılda derlik 587 mıń birinshi klass penenoqıwshısı olardı 28 milliard swmga jaqın qabılladı. Usınıń menen birge, shet tillerin úyreniw ushın mektep klassları, ásirese anglichan tili, zamanagóy informacion-kommunikaciya texnologiyaları, 45 milliard sumlıq texnikalıq qurallar menen úskenelestirilgen, bul biziń balalarımızdıń bilim hám kónlikpelerin jáne de tereń rawajlandırıw ushın bekkem jay jaratadı. Búgingi kúnde miynet bazarınıń jańa shártleri respublikada tálim sistemasın rawajlandırıwdıń tiykarǵı baǵdarlarına jáne de maslasıwshı jantasıwdı talap etedi. Sol munasábet menen, tálimdi modernizaciyalaw joqarı social hám siyasiy mádeniyatqa iye, dóretiwshilik jáne social aktivlikke iye, social hám siyasiy turmısda ǵárezsiz túrde háreket ete alatuǵın, óz aldına qoyıwǵa ılayıq bolǵan jańa áwlad kadrların qáliplestiriwge qaratılǵan. keleshek ushın mashqalalardi sheshiw.
Joqarı bilimlendiriw sistemasın modernizaciyalawdıń ústin turatuǵın baǵdarları. Ilim, texnika, islep shıǵarıw hám texnologiyanıń jedel rawajlanıwı jámiyet ómiriniń barlıq tarawlarında rawajlanıwınıń jańa kelesheklerin ashıp berdi. Insaniyattıń mámleket hám jámiyet qurılısına tiyisli ásirlik tájiriybeleri social munasábetlerdi jańasha jantasıwlar tiykarında tártipke salıw boyınsha aldıńǵı jantasıwlardıń ornatılıwına alıp keldi. Usı jantasıwlardıń mánisi sońǵı jıllarda ulıwma tárzde “modernizaciyalash” túsinigi járdeminde ańlatılıp kelinip atır. Al, modernizaciya” túsinigi leksikalogik tárepten qanday mánisti ańlatadı? Bul túsinik negizinde qanday jaǵday xarakterlenedi?