1-modul. Dehqonchilik 1-mavzu. Kirish. Fanning maqsadi, vazifasi, ilmiy asoslari va rivojlanish istiqbollari mavzu maqsadi

Issiqlik. O‘simliklar va tuproq mikroflorasi uchun issiqlik boshqa hayot omillari bilan bir qatorda o‘ta muhim ahamiyatga ega. Urug‘ning unib chiqishidan boshlab, o‘simlikda kechadigan fiziologik, biokimyoviy, kimyoviy va boshqa jarayonlar muayyan muhitda sodir bo‘ladi. Bunda issiqlikning o‘rni almashtirib bo‘lmas darajada. Tuproqda etarlik harorat bo‘lgandagina urug‘ uyg‘onadi, unda murtak otish jarayoni boshlanadi, aksincha urug‘ tinch holatda turadi va haroratning manfiy darajaga o‘zgarishi hisobiga hatto nobud bo‘ladi ham.
Madaniy o‘simliklarni yaxshi o‘sib rivojlanishi uchun yorug‘lik bilan bir qatorda tuproq va atmosfyera harorati muhim ahamiyatga ega. Harorat fotosintez jarayonining o‘tishi uchun katta ahamiyatga ega. Faqatgina yorug‘lik etarlik miqdorda bo‘lganda va optimal haroratda bu jarayon faol o‘tadi.

Dehqonchilik (Agriculture-qishloq xo‘jaligi)	Dehqonchilik (Agriculture- qishloq xo‘jaligi) – lotincha agyer va culture so‘zlaridan olingan bo‘lib, Agyer- yer yoki dala va culture- etishtirish degan ma’noni anglatadi.
SHuning uchun bu tyermin yerda etishtirish, ya’ni ekinlarni etishtirish va chorvani ilmiy, madaniy asosda va iqtisodiy maqsadlarda etishtirish degan ma’noni anglatadi.^2

Dehqonchilik-ekinlarni etishtirishda madaniyat, ilm-fan va tadbirkorlik faoliyat sifatida ekinlarni etishtirish va chorvachilik ishlab chiqarishida iqtisodiy maqsadlari asosida ta’riflanadi.
Ruhiy ko‘nikmalar (mahorat)-	Fyermyer o‘z tajribasidan kelib chiqib qaror qabul qilishi mumkin, bunda shudgorlash vaqti va usuli, tuproq va iqlim sharoitlariga ko‘ra ekinlarni tanlash va dalalar strukturasini tuzish, ekin etishtirishning takomillashtirilgan samarali usullarini qullash va h.k.
Ilm-fan sifatida:	U eng yuqori hosildorlik va foyda olishga yerishish maqsadida barcha zamonaviy texnologiya va ilmiy asoslardan, ya’ni seleksiya, o‘simlikshunoslik, o‘simliklarni himoya qilish, iqtisodiy va x.k. tavsiyalardan foydalashni bildiradi. Masalan, yaratilgan yangi ekin va navlari gibritatsiya va transgen navlar- kasallik va zararkunandalarga, qurg‘oqchilikka chidamli, har bir ekin duragayi - yuqori sifatli, noqulay sharoilarga chidamli, kasallik va zararkunadalarga qarshi bionazoratdan o‘tkazilgan bo‘lishi kerak.
Madaniyat sifatida	Fyermyer xo‘jaliklarda agrotexnik tadbirlarni amalga oshirishda bilimlardan mohirona tarzda foydalanishni o‘z ichiga oladi. U quyidagicha belgilanadi.; Fizik ko‘nikmalar (mahorat)- u ishni bajarish imkoniyat va qobiliyatlaridan samarali foydalanishni ta’kidlaydi, masalan: chorvachilik va fyermalarni qayta tiklash, urug‘larni ekish, minyeral o‘g‘itlar va pestitsidlarni qo‘llash va h.k.
Biznes sifatida	Dehqonchilik biznes sifatida bilim va kunikmalarni qo‘llagan holda oziq-ovqat, oziqa, tola va yoqilg‘i ishlab chiqarishda yer, mehnat, suv resurslari va mablag‘dan foydalangan holda maksimal foyda olishni kuzlaydi. So‘nggi yillarda dehqonchilik mexanizatsiya hisobiga komyersizatsiyalanib biznes sifatida ta’riflanmoqda.

Tuproq va atmosfyera harorati urug‘larni unib chiqishida va keyingi bosqichlarda muhim ahamiyatga ega. Ekinlarning turiga qarab urug‘ning unishi uchun tuproq haroratiga bo‘lgan talabi ham turlicha bo‘ladi. Masalan, boshoqli don ekinlari uchun tuproq haro-rati 1-3⁰S, chigit uchun esa 12-14⁰S bo‘lishi kerak. Boshoqli ekinlar urug‘ining yoppasiga unib chiqishi uchun tuproq harorati 15-20⁰ S, chigitning unib chiqishi uchun esa 20-25⁰ S bo‘lishi kerak.

Madaniy o‘simliklar issiklikka bo‘lgan talabiga ko‘ra, 2 ga bo‘linadi. Birinchisi-issiqsevar va ikkinchisi- issiklikni kam talab qiluvchilarga bo‘linadi. SHuning bilan bir qatorda madaniy o‘simliklarning issiqlikka bo‘lgan talabi ularning rivojlanish fazalariga qarab ham o‘zgaradi. Masalan g‘o‘za, sholi, tamaki kabi ekinlar past haroratda juda chidamsiz, hatto 0°S da hayoti to‘xtaydi, makkajo‘xori, kartoshka, tariq kabi ekinlar esa 2-30⁰ S haroratda zararlanadi. Zig‘ir, kungaboqar, bahorgi vika, lyupin va boshqalar unib chiqish fazasida 5-8⁰S gullash va pishish fazasida esa-2-3⁰S haroratga chiday oladi, xolos. Past haroratga chidamli o‘simliklar xisoblangan suli, bug‘doy, arpa, ko‘k no‘xat ko‘klamda 7-8 ⁰S ga bardosh byerolsa, gullash va pishish fazasida 1-2⁰S haroratdan zararlanadi. Madaniy o‘simliklarning issiqlikka turlicha munosabatda bo‘lishi va ularning talabini o‘rganish o‘simliklar fiziologiyasi va ilmiy dehqonchilikning muhim vazifalaridan biri hisoblanadi.
Ba’zi bir o‘simliklar vegeta-siya davrida yaxshi o‘sib rivojlanishi uchun haroratni ko‘p talab qilsa, boshqa birlari kamroq talab qiladilar. Masalan, g‘o‘zani gullash davrida jadal o‘sish va rivojlanishi uchun optimal harorat 35-37⁰S boshoqli ekinlar uchun esa 20⁰S bo‘lishi talab etiladi.
Havo. Madaniy o‘simlik va tuproq mikroorganizmlariping nafas olishida atmosfyera va tuproq havosi kislorod manbasi sifatida zarur.
Fotosintez jarayoni natijasida hosil bo‘lgan barcha organik moddalarning 93,5% ni havo va suvdagi karbonat angidriddan, 6,5% ni o‘simlik tuproqdagi minyeral elementlardan oladi. Tuproq mikroorganizmlarining nafas olishida organik birikmalar oksidlanib, xayotiy jarayonlar uchun zarur kimyoviy enyergiya ajraladi.
O‘simlik va tuproq mikroorganizmlari nafas olishini yaxshilash maqsadida, atmosfyera va tuproq havosi almashishini jadallashtirish uchun dehqonchilikda har xil meliorativ hamda agrotexnika tadbirlari muntazam ravishda o‘tkaziladi.