1. Odamanatomiya fanini vazifalari, o`rganish usullari va rivojlanish tarixi

Orqa miya

Orqa miya (metencephalon) ikki qismdan: ventral joylashgan ko'prik va

dorsal joylashgan miyachadan iborat. Orqa miyaning qoldiq bo'shlig'i,

uzunchoq miya bilan birgalikda IV qorinchani hosil qiladi.Afferent o‘tkazuv yo'llari

Orqa va bosh miyaning markazga intiluvchi - afferent o'tkazuv yo'llari

ekstratseptiv, propriotseptiv va intratseptiv tizim tolalariga bo'linadi.

Ekstratseptiv markazga intiluvchi yo'llar orqali tashqi muhit ta’sirida hosil

bo'ladigan nerv impulslari o'tadi. Bu yo'llaiga harorat, og'riq, tanaga bo'ladigan

bosim, hamda sezgi a’zolaridan keluvchi o'tkazuv yo'llar kiradi.

Propriotseptiv markazga intiluvchi yo'llar mushaklar, paylar, bo'g'im

xaltasi, boylamlardan kelayotgan nerv impulslarini orqa miyadan bosh

miyaga o'tkazib beradi.

Sezuvchi uzun proyeksion o'tkazuv yo'llari ekstratseptorlar,

propriotseptorlar va interatseptorlardan kelayotgan impulslami orqa miyadan

bosh miya po'stlog'ining sezuv, harakat markaziga va miyachaga o'tkazib

beradi. Ular uch neyrondan iborat bo'lib, birinchi neyroni bosh va orqa

miyadan tashqarida, orqa miya tuguni yoki bosh miya nervlarining sezuvchi

tugunlarida joylashgan sohta uni polyar hujayralar tashkil qiladi.

1. Orqa miya bilan miya po'stlog'i o'rtasidagi chuqur (propriotseptiv)

sezgini o'tkazuvchi yo'l — tractus spinocorticalis (114-rasm)

Bu yo'l mushaklar, paylar va bo‘g‘imlardan ta’sirotni qabul qiluvchi

propriotseptorlardan boshlanib, bosh miya yarimsharlarining markaz orqa

pushtasida tugaydi. U uch neyrondan iborat. Bu yo'lning birinchi neyroni

hujayralari orqa miya tugunining sohta uni polyar hujayralaridan iborat.

Periferik nerv tizimi

Periferik nerv tizimi tarkibiga bosh va orqa miya nervlari, bosh va miya

nervlarining sezuvchi tugunlari va ulaming shoxlari kiradi. Uning asosini

bosh va orqa miyada hamda nerv tugunlarida joylashgan nerv hujayralarining

o'simtalari hosil qiladi. Ular impulslami periferiyadan markazga (sezuvchi),

markazdan tana mushaklariga (harakatlantiruvchi), markazdan ichki a’zolarga,

qon tomirlar va bezlarga olib boruvchi (vegetativ) tolalardan iborat.

Nervlar bosh va orqa miya, shuningdek nerv tugunlarida joylashgan nerv

hujayralarining o'simtalaridan iborat. Ular tashqi tomondan tarkibida kollogen

va elastik tolalari bo'lgan yumshoq biriktiruvchi to'qimali parda - epinevriy

bilan o'ralgan. Unda qon, limfa tomirlar, ulami innervatsiya qiluvchi nervlar

va yog' hujayralari joylashgan. Epinevriy ostida yupqa parda-perinevriy bilan

o'ralgan nerv dastalari joylashadi. Nerv dastalari o'z navbatida yupqa

biriktiruvchi to'qimali parda - endonevriy bilan o'ralgan nerv hujayralarining

o'simtalari yig'indisidan iborat. Periferik nerv tuzilishida ikki xil variant tafovut

qilinadi: l.Kam dastali nerv ingichka bo'lib, kam sonli yirik dastalardan

tuzilgan, dastalarda tolalar zich joylashgan bo'ladi. 2.Ko'p dastali nerv yo'g'on,

uni hosil qiluvchi dastalar kichik, nerv tolalari bo'sh joylashgan. Nervlardagi

nerv tolalarining miqdori nervning qalinligi va innervatsiya sohasiga bog'liq Masalan, yelkaning o‘rta qismida tirsak nervi 13.000-18.000 toladan, oraliq

nerv 19.000-32.000, mushak-teri nervi 3.000-12.000 tolalardan iborat bo‘ladi.

Nervlar harakatlantiruvchi, sezuvchi va aralash bo'ladi. Harakatlantiruvchi

nervlar (nervus motorius) orqa miyaning oldingi shoxi va bosh miya

nervlarining harakatlantiruvchi o'zaklarida joylashgan harakatlantiruvchi hujayra

o'simtalaridan iborat. Sezuvchi nervlar (nervus sensorius) bosh miya

nervlarining sezuvchi tugunlari va orqa miya tugunida joylashgan hujayra

o'simtalaridan tashkil topgan. Odam organizmidagi ko'pchilik nervlar aralash

bo'ladi, ular sezuvchi va harakatlantiruvchi tolalardan iborat.

Vegetativ nervlar va tolalar orqa miyaning yon shoxlari va bosh miya

vegetativ o'zaklarida joylashgan hujayra o'simtalaridan iborat.

Orqa miya nervlari

Orqa miya nervlari (nn. spibales) ofqa.miyadan chiquvchi ikki ildizdan

hosil bo'lgan nerv poyalaridan iborat. Ular juft bo'lib, metamer joylashgan.

Odamda 31 juft orqa miya nervlari bo'lib, 8 ta bo'yin, 12 ta ko'krak, 5 ta bel,

5 ta dumg'aza va 1 ta dumnervlariga bo'linadi. Orqa miya nervlari aralash

tolalardan iborat ba'Hb, tarkibida. Sezuvchi т afferent va harakatlantiruvchi -

efferent tolalari bo'ladi. Orqa miya nervlarining orqa ildizi (sezuvchi) (radix

posterior) orqa miya tugunida joylashgan soxta uni polyar hujayralaming

markaziy o'simtalaridan iborat. Oldingi ildizi (harakatlantiruvchi) (radix

anterior) orqa miyahing oldingi shoxi hujayralarining aksonlaridan iborat.

Oldingi va orqa ildizlar o'zaro qo'shilib, orqa miya nervi poyasini (truncus

nervi spinalis) hosil qiladi va umurtqalararo teshikdan chiqqanidan so'ng

to'rtta: oldingi shox (r.anterior), orqa shox (r. posterior), orqa miya pardasiga

boruvchi shox (r. memngeos) ga bo'linadi. Qo'shuvchi shox (r. communicans)

VIII bo'yin, barcha ko'krak va yuqorigi ikkita bel segmentlari sohasidan

chiqadi. Ular simpatik tugunlarga boruvchi preganglionar tolalami hosil

qiladi. Orqa miya nervlarining oldingi va orqa shoxlari I bo'yin nervining orqa

shoxidan tashqari aralash tolalardan iborat. Ular skelet mushaklarini va

terini innervatsiya qiladi. Meningial shox umurtqa kanaliga qaytib kirib, orqa

miya pardalarini innervatsiya qiladi.- .

Orqa miya'nervlarining orqa shoxlari

Orqa miya nervlarining orqa shoxlari .{rr.posterior) metamer joylashib,

umurtqalaming ko'ndalang o'simtalari orasidan o'tib orqa tomonga yo'naladi.

Ular (I bo'yin, IV va V dumg'aza va dum nervlaridan tashqari medial (r.

medialis) va lateral (r. lateralis) shoxlariga bo'linadi.

I

bo'yin nervining orqa shoxi ensa osti nervi (n. suboccipitalis) nomi

bilan ensa suyagi va atlantni o'rtasidan chiqib m. rectus capitis major et

minor, m. semispinalis capitis, id; obliqui capitis superior et inferior lami

innervatsiya qiladi.