1. Oqıw materialları

Ekinshiden, predmetlerdi ulıwmalastırıw tipine qaray túsinikler jıynaqlawshı, jıynaqlawshı emes (bólistiriwshi), konkret hám abstrakt túsinikler bolıp bólinedi. Jıynaqlawshı túsiniktiń elementleri retinde bir pútinlik túrinde túsiniletuġın bir tekles predmetlerdiń jıynaġı alıp qaraladı. Mısalı, studentler gruppası, xalıq, biblioteka. Jıynaqlawshı emes túsiniklerdiń elementleri retinde dara predmetler túsiniledi. Mısalı, Qaraqalpaq mámleketlik universiteti.
Konkret túsinik dep óz betinshe ómir súretuġın predmet yamasa predmetler jıynaġın sáwlelendiriwshi túsinikke aytamız. Mısalı, student.
Abstraktlik túsinik dep predmetlerdiń qásiyetlerin, olar arasındaġı qatnastı sáwlelendiriwshi túsinikke aytamız. Mısalı, juwapkershilik, batırlıq, saqıylıq.
Úshinshiden, predmetlerdi ulıwmalastırıwshı belgilerdiń xarakterine qaray túsinikler maqul hám teris, qatnaslı hám qatnassız túsiniklerge bólinedi.
Maqul túsinik dep mazmunında predmetlerge tiyisli bolġan belgilerdi sáwlelendiriwshi túsinikke aytamız. Teris túsinik dep predmettiń mazmunına belgilerdiń tiyisli emes ekenligin sáwlelendiriwshi túsinikke aytamız. Maqul túsiniktiń mazmunın - maqullawshı belgi, teris túsiniktiń mazmunın - biykarlawshı belgi kórsetedi. Mısalı, sawatlı - maqullawshı túsinik, sawatsız - teris túsinik, anglichan tilinde sóylewshi - maqul túsinik, anglichan tilinde sóylemeytuġın - teris túsinik.
Qatnaslı túsinik dep kórsetilgen predmetlerdiń basqa predmetlerge qatnasta ómir súretuġının sáwlelendiretuġın túsinikke aytamız, al qatnassız túsinik dep óz betinshe, basqa predmetler menen baylanıssız ómir súretuġın túsiniklerge aytamız.
Anaw yamasa mınaw túsiniktiń túrin anıqlaw túsiniklerge logikalıq sıpatlama beriw dep ataladı. Mısalı, «yurist» túsinigine tolıq logikalıq sıpatlamanı tómendegishe beriwge boladı: «yurist» - ulıwma túsinik (sanġa alınbaytuġın), konkret, maqul, qatnassız. Túsiniklerge logikalıq sıpatlama beriw járdeminde túsiniklerdi belgileytuġın sózlerdi durıs qollanıwġa, olardıń mazmunın hám kólemin durıs anıqlawġa boladı.
Pikir hám oy juwmaq.
Pikir dep predmet hám onıń belgileri arasındaġı baylanıstı, predmetler arasındaġı qatnastı maqullaw yamasa biykarlaw túrinde sáwlelendiretuġın oydıń formasına aytamız.
Hár qanday pikir, birinshiden, predmet hám onıń belgileri arasındaġı baylanıstı, qatnastı maqullaw yamasa biykarlaw túrinde sáwlelendiredi, ekinshiden, hár qanday pikirdiń logikalıq mánisin durıs (shın) yamasa nadurıs (jalġan) sáwlelendiriw múmkin (reallıqa onıń sáykes keliwi yamasa sáykes kelmewi bul jerde názerde tutıladı).
Úshinshiden, pikirlerdiń tillik grammatikalıq bayanlanıw forması retinde gápler alıp qaraladı (Pikir nárseler haqqında maġlıwmat beretuġın xabar gápler arqalı belgilenedi).
Hár qanday pikir sub`ekt hám predikat dep atalatuġın eki terminnen hám olar arasındaġı baylanıstı kórsetiwshi elementten turadı. Sub`ekt (S dep belgilenedi) latın sózinen alınıp, predmet haqqındaġı oydı sáwlelendiredi, al predikat (P dep beligilenedi) bolsa, latın sózinen alınıp, predmettiń belgisin, qásiyetin sáwlelendiredi. Al pikirdiń úshinshi elementi retinde alıp qaralatuġın logikalıq baylanıs predmettiń qandayda bir belgige iye ekenliginen yamasa iye emesliginen derek beredi. Logikalıq baylanıs, kópshilik jaġdayda «bolıp tabıladı», «esaplanadı», «esaplanbaydı» degen sózler menen beriledi. Pikirlerde kvantor sózleri de ushırasıwı múmkin.