1. Oqıw materialları

Antropogenezdiń házirgi zaman ilimiy kelbeti (kartinası). Sońġı on jıllıqlardaġı ashılıwlar antropogenez haqqındaġı aldıńġı túsiniklerdi túpkilikli ózgertip jiberdi. Belgili boldı, adamnıń tik halatta júriwge ótiwi aldın shamalanġannan bir neshe million jıl aldın júzbergen eken. Tastan jasalġan qurallardıń payda bolġan dáwiri de million jıl aldıġa jıljıdı. Házirge shekem orın alıp kelgan «avstralopitek - pitekantrop-neandertal - Nomo Sapiens» formasındaġı tuwrı sızıqlı sxemadan waz keshildi. Arxeologlar atap ótkenindey, antropogenezdiń házirgi kelbeti «adamlardıń qáliplesiwiniń bir qıylı hám tuwrı sızıqlı ideyası emes, bálkim quramalı hám kóptárepleme qáliplesiw ideyasına kóbirek jaqınlaspaqta²³.
Búgingi kúnde ol shaqalarġa iye bolġan tuwrı daraq (evolyuciyanıń bası berik sızıqları menen) sıpatında emes, al bálkim puta sıpatında elesletilmekte, onda evolyuciyalıq rawajlanıwdıń hár bir dáwirinde gomonidtiń kóplegen básekelesiwshi liniyaları qatar orın alġan Basqasha qılıp aytqanda, uzaq ótmishte primatlardıń kóplegen túrleri gominizaciya jolınan barġan. Bul insannıń antropoid ata-babalarına da hám sonday-aq, Homo túrine de tiyisli bolıp tabıladı. Házirgi biologiyalıq túrdegi adam hátteki óziniń payda bolıwı waqtında da Homo túrine tiyisli bolġan násillerdiń wákili bolġan ġana.
Ilimde toplanġan maġlıwmatlar adamnıń payda bolıwına alıp keliwshi evolyuciyanıń klimattıń ózgeriwi, toġaylardıń siyreklesiwi hám ashıq maydanlardıń payda bolıwı menen baylanıslı ráwishte baslanġanlıġı haqqındaġı gipotezanı tastıyıqlaydı. Azıq-awqat derekleriniń bóliniwi (toġayda hám ashıq maydanlarda) sebepli áyyemgi primatlarning bir neshe toparları jerde jasay baslaġan. Olar arasında alımlar 5,3 - 1,5 million jıl aldın jasaġan avstralopitekler toparın (ishki túrin) ajıratadı. Olardı biziń ata-babalarımızdıń ulıwmalıq modeli sıpatında qaraw múmkin.
Eger Homo Australopithecus habilis hám rudolfensis lerdiń adam yaki haywan sıpatında klassifikaciya qılınıwı júzesinen tartıslar orın alġan bolsa, Homo crectus (tik júriwshi adam)nıń shınnan da Homo túriniń wákili ekenligi hesh shubhasız bolıp tabıladı²⁴.
Eń áyyemgi adamlar (arxantroplar) basqıshı paleantroplar (áyyemgi adamlar) basqıshı menen almasadı. Paleantroplarġa 20-28 mıń jıl aldın jasaġan neander-tallardı hám arxaik sapiensler wákillerin kirgiziw múmkin. Neandertallarġa tiyisli eń áhmiyetli tabılmalar Germaniya, Iran, Palestina hám Ózbekstanda qolġa kirgizilgen.
Búgingi kúnde neandertallar arxaik sapienslarge qaraġanda jaqsıraq úyrenilgen hám kóbirek tabılġan. Óziniń morfologiyalıq ózgesheliklerine kóre neandertallar házirgi biologiyalıq túrdegi adamġa jáne de jaqınlastı. Olarda miydiń kólem jaġınan ósiwi onıń strukturasında da ózgerisler júz beriwine alıp keldi. Turmıstıń sociallıq-óndiris tarawı da ózgerislerge ushıradı. Differenciallasqan miynet quralları payda boldı, olardı tayarlaw 100den artıq aktti óz ishine alġan bir neshe operaciyalardan ibarat process edi. Hayallar hám erkekler miyneti ortasında differenciaciya kózge taslandı. Neandertallar ushın ápiwayı diniy túsinik tán bolġan dep esaplanadı. Neandertallar jerlengen górler, atap aytqanda, Ózbekstan aymaġındagı tabılmalar usınnan dálalat beredi.
Jaqın dáwirge shekem neandertallar házirgi biologiyalıq túrge tiyisli adamlardıń tuwrıdan-tuwrı ata-babaları dep esaplanatuġın edi. Biraq, jaqında neandertallardıń 28000 jıl buın jasaġan wákilleriniń súyekleri tabıldı. Bul waqıtta neoantrop (házirgi túrge tiyisli adam) álleqashan payda bolġan edi. Bul jaġday bir waqıt aralıġında Homo shejiresine tiyisli eki túrdiń birge jasaġanlıġınan dálalat beredi. Olar ulıwmalıq ata-babadan tarqalġan, neandertal hám neoantropġa kelip jalġasıwshı shejirelerdiń ayırılıp ketiwi bunnan 690 mıń - 550 mıń jıl burın júz bergen. Neandertallardıń hám házirgi tiptegi adamlardıń DNKların izertlew sonı tastıyıqladı, neandertallardıń genetikalıq materialı biziń genetikalıq fondımızġa qosılmaġan. Basqasha qılıp aytqanda, neandertallar bizlerdiń tuwısqanlarımız, biraq ata-babalarımız emes.
Bunnan 100-150 mıń jıl burın neoantroplar – házirgi biologiyalıq tiptegi adamlar payda boladı.