1. Oqıw materialları

Antik filosofiyada insan. Antik filosofiya insanġa mikrokosm, kosmostıń bir bólegi, yaġnıy makrokosm – ulıwma dún`ya menen turaqlı baylanısta bolıp turıwshı bólegi sıpatında qaragan. Áyne usı antik dáwirdea «Ózligińdi ańla» degen sozler aytılġan edi (Sokrat).
Sokrattıń shákirti Platon (b.e.sh. 428-347 jıllar) insannıń ruwxı ólmeydi, ol hár saparı jańa denege kóshir otıradı, dep shamalaġan edi. Insannıń ózin qorshap turġan dún`yanı úyreniwge urınıwı – bul ruwxtıń denege kirgenshe shekem baqlaġan máńgilik ideyalar álemi haqqındaġı eske túsiriwleri bolıp tabıladı. Platon ushın insan idealı - danıshpan, filosof bolıp, onıń ruwxı kóp «seyil kılġan» hám sol sebepli onıń bilimleri eń durıs hám qımbatlı. Bunday kámil filosoftı Aristotel` «ózin oylawshı oylaw» dep ataġan edi.
Insan haqqındaġı táliymattı rawajlandırıwġa antik materialistler Demokrit, Epikur, Lukreciy Kar hám basqalar salmaqlı úles qostı. Olardıń kóz-qaraslarına kóre, insan ómiriniń maqseti - sanalı lázzetleniw, azap-uqıbetlerden qashıp, ruwtıń tınısh halatına erisiw. Sol sebepli olar filosofiyanıń tiykarġı wazıypası insanġa baxıtlı bolıw jolın kórsetiwden ibarat dep esaplaġan. Olardıń pikirinshe, jan ayırım atomlardan quralġan hám ólimge múptala, dene mahkum, dene ólgennen keyin atomlar jemiriledi. Insan ólimnen qorqpawı kerek, sebebi ol tiri eken – ólim joq, ólim kelgende bolsa insan joq boladı.
Ulıwma alġanda antik filosofiya «Insan ne?» degen sorawġa juwap bermedi, al bálkim usı sorawdı kún tártibine qoydı.
Orta ásir filosofiyasında insan. Orta ásir filosofiyası tiykarınan diniy filosofiya bolıp, insandı onda eki negiz: joqarı (ruwx) hám pás (dene) bir-biri menen úzliksiz gúres alıp barıwshı janzat sıpatında qaradı. Orta ásir Evropa diniy filosofiyasınıń «atası» Avreliy Avgustin Áwlie insannıń mánis-mazmunın áyne ruwxhám tek ol tashkil etadi, dep hisoblandi. dene esa vaqtinchalik qobiqdan, ruwx qamalġan orınnan, ruwx «zindanı»nan basqa nárse emes. Foma Akvinskiydiń pikirine kóre adam ruwx penen deneniń uyġın birliginen ibarat hám bul jaġday onı tómengi, haywanıy dún`ya menen joqarı, ilahiy, perishteler álemi ortasında arasatta qalġan janzat qılıp qoyadı. Onda denelik (fizikalıq) qansha kóp bolsa, ol haywanġa sonshelli jaqınlasadı, ruwxıyat qansha kóp bolsa ol sonshama perishtelerge jaqınlasadı.
Orta ásir sxolastikası wákilleri (Ullı Al`bert, Ansel`m Kenterberiyskiy) kóz-qarasınsha, insannıń tiykarġı wazıypası óziniń mánis-mazmunın ańlaw emes, al bálkim jáne de joqarı – ilahiy mániske qosılıwġa umtılıw bolıp tabıladı. Óz-ózinen ayan bolmaqta, insan ruwxı máńgilik bolıp tabıladı hám insan jerdegi pútkil ómiri dawamında tek onı qutqarıw tuwralı oylawı kerek.