1. Oqıw materialları

Zárúriyat hám tosınlıq filosofiyalıq kategoriyaları nárseler hám qubılıslardıń bir-biri menen hár qıylı tiptegi baylanısların sáwlelendiredi. Zárúriyat hám tosınlıq túsinikleri áyyemgi zamanlardan berli filosoflar itibarın ózine tartıp keledi. Waqıttıń ótiwi menen olardıń interpretaciyası ózgergen, ayırım filosoflar tábiyatta tosınlıqtıń orın alıwın biykarlaġan bolsa, ayırımlar onı absolyutlestirgen. Mısalı, sinergetikada tosınlıq túsinigi hám onıń kútá quramalı sistemalardıń ózin-ózi shólkemlestiriwindegi roli ayrıqsha, hátteki bir qansha mańızlı áhmiyetke iye boladı. Zárúriyat hám tosınlıq kategoriyaları bir qatar ilimiy baġdarlar: biologiya, medicina, huqıqtanıw, tariyx hám t.b. áhmiyetli metodologiyalıq mańızġa iye. Adamlar ámeliy iskerliginde tosınlıq faktorı zárúriyattan kemirek áhmiyetke iye bolmaydı. Biraq olardıń dialektikasın, qarama-qarsılıqka tiykarlangan birligini túsiniw ásirese áhmiyetli yuolıp tabıladı.
Zárúriyat - bul qubılıslar ortasındaġı olardıń nızamlı ózgerisi hám rawajlanıwın belgilewshi turaqlı, áhmiyetli ishki baylanıslar. Zárúriyat nızam túsinigine jaqın turadı, sózsiz tárizde kórinis tabadı. Mısalı, nasaz tormoz sózsiz tárizde avtomobil` apatına, onıń yaki jaqınıraqtaġı nárseler, yaki háreketlenip atırġan basqa avtomobiller menen toqnasıwına alıp keledi yaki ol piyadanı qaġıp ketiwine sebep boladı. Apattıń áyne qalay júz beriwi, onnan kimniń jábirleniwi múmkinligi tosınlıq penen baylanıslı másele, óytkeni jolda belgili bir payıtta qálegen nárse hám qálegen adam dus keliwi múmkin. Bul jerde zárúriyat avtomobildiń ishki halatı menen, tosınlıq – sırtqı shárayat penen belgilenedi. Zárúriyat – júz beriwi múmkin bolġan nárse. Zárúriyat – ishki ózgeshelikke iye qubılıs, onıń sebebi ózinde boladı hám qubılıslardıń ishki óz-ara baylanısınan kelip shıġadı. Biraq tek ġana ishki emes, al bálkim sırtqı zárúriyat ta orın alġan bolıp tabıladı. Mısalı, denelerdiń bir-birine olardıń massasına tuwra proporcional hám olar ortasındaġı qashıqlıqqa keri proporcional bolġan kúsh penen tartılıwı zárúriyat esaplanadı. Bul sırtqı zárúriyat. Tosınlıq ta ishki hám sırtqı bolıwı múmkin. Mısalı, tiri organizmlerdiń mutaciyaları tosınlıq ózgeshelikke iye, biraq olar ishki qubılıs esaplanadı, óytkeni pútkil organizmdi qayta qurıw menen baylanıslı. Xosh, bul jaġdayda zárúriyat hám tosınlıqtı bir-birinen qalay parıqlaw múmkin?
. Zárúriyat qubılıstıń, processtiń mánisinen kelip shıġadı hám usı shárayatta sózsiz tárizde júz beredi. Mısalı, hár qanday tiri organizmniń ólimi sózsiz bolıp tabıladı, óytkeni ol usı organizmniń tábiyatı hámde onda júz beriwshi ishki processler menen belgilenedi.
Biraq dún`yada hámme nárse zárúriyat sıpatında payda boladı ma? YAq, dún`yada tosınlıq bolġan waqıyalar, qubılıslar da bar.