1. Oqıw materialları

Antropogenez teoriyası pánlerara izertlewler tarawı sıpatında. Antropogenezdiń házirgi zaman ilimiy teoriyası endilikte tar tarmaq tarawı emes, al bálkim tábiyiy hám sociallıq ilimlerdiń tutasıw shegarasındaġı kompleksli ilimlerara izertlewlerden ibarat.
Búgingi kúnge kelip ilim adamnıń kelip shıġıw procesin belgili bir dárejede tiklew imkaniyatın beriwshi kóp sanlı maġlıwmatlardı toplaġan. Bul mashqalanı sheshiwde arxeologiya hám antropologiyadan baslap tap molekulyar biologiya hámde atom fizikasına shekem bolġan kóplegen ilimler qatnaspaqta.
Házirgi zaman klassifikaciyaları maġlıwmatlarına kóre, adam túrine, omırtqalılar kishi túrine, sút emiziwshilar klasına, primatlar toparına, gominoidlardıń úlken sem`yasına, gominidler sem`yasına, Homo túrine tiyisli bolıp tabıladı.
Adamnıń haywannan kelip shıqqanlıġın tastıyıqlawshı dáliller salıstırmalı anatomiya, fiziologiya, embriologiya, paleontologiya, genetika ilimleri bergen maġlıwmatlarġa súyenedi. Barlıq tiri organizmlerde kletka dúzilisi, adam hám haywanlardıń skeletlariniń hámde aġzalarınıń uqsaslıġı, adamdaġı rudimentar aġzalar (kopchik omırtqalar, aqırġı azıw tisler, soqır ishiek hám t.b. hámmesi bolıp 90nan artıq), atavizmler (jabra jarıġı, deneniń tolıq jún menen qaplanıwı hám basqalar), insan embrionında haywanat dún`yasına tán evolyuciya basqıshlarınıń tákirarlanıw hám t.b.
Adam házirgi zaman biologiya ilimi tárepinen jaqsı úyrenilgen primatlar menen eń kóp genetikalıq hám anatomo-fiziologiyalıq uqsaslıqlarġa iye bolıp tabıladı. Adamnıń primatlardan kelip shıqqanlıġı paleoantropologiya tárepinen de qazılmalar paytında tabılġan gominidler hám antropoidlar formalarınıń morfologiyalıq analizi tiykarında tastıyıqlanadı. Molekulyar biologiyanıń sońġı jıllardaġı tabısları adam menen primatlardıń násli bir ekenligin kórsetiwshi jańa dálillerdi anıqladı. Belgili bolġanınday, insan genomı sırları ashıldı hám járiyalandı. Genetika bergen maġlıwmatlarġa kóre genler boyınsha biz insannıń házir jasap atırġan tuwısqanlarınan eń jaqını bolġan shimpanzeden tek 1% ten sál artıġıraq parıqqa iyemiz. DNK molekulaları nukleotid izshilliginiń ózgeriw tezligine tiykarlanġan maġlıwmatlarġa kóre («molekulyar saatlar» metodı) biziń házirgi maymıllar menen ata-babamız bir bolġan. Olardıń ata-babaları menen adamġa kelip tutasıwshı gominid liniyanıń ajıralıwı bunnan 5-7 mln jıl aldın júz bergen. Eger shimpanze kózde tutılsa, ol jaġdayda budivergenciya 5 mln jıl ilgeri bolġan, gorillalar hám orangutanlar tamırlarınıń ajıralıwı bolsa onnan da aldınıraq júz bergen<sup>22</sup>.
Antropogenez teoriyasında tabılġan súyek qaldıqları hám tas artefaktlardıń sánesin belgilew mańızlı áhmiyetke iye. Bul orında fizika hám ximiya járdemge keledi. Zamanagóy tábiyiy-ilimiy usıllardan (urannıń spontan bóliniwi trekleri boyınsha sáneni anıqlaw, kaliy-argonlı, paleomagnit, termolyuminescent usıllar) antropogenezdiń absolyut xronologiyasın jaratıwda mańızlı rol` oynaydı. Arxeologiyalıq tabılmalardıń mikrostrukturasın úyreniwde fizikalıq-ximiyalıq usıllardan (rentgen nurlanıwı, elektron mikroskopiya) da paydalanıladı.