1. Rivojlanish psixologiyasining tavsifi, fan sifatida Rivojlanish psixologiyasining nazariy va amaliy vazifasi

MAKTABGACHA YOSH DAVRIDA PSIXIK RIVOJLANISH XUSUIYATLARI

Reja:

1. 
   Maktabgacha tarbiya yoshining psixologik xususiyati
   
2. 
   Maktabgacha tarbiya yoshining rivojlanishini shart sharoitlari
   
3. 
   Maktabgacha tarbiya yoshida jismoniy rivojlanish
   
4. 
   Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda o’yin faoliyati rivojlanish
   

Mavzu o‘quv maqsadi:

Talmiy: Talabalarni lak1abgacaa (‘81^1^1 bolalarning pslxik 1ara4qiyoti, '11181 jarayonlarining riaojlani8hi hamda 81axs xu- susiyatlari haqida ilmiy ma’1hmo1lar bilan 1ani8h1i'i8h. Ma11ab- ga p8ixo‘ogi1 1ay’orgar1ik 1uim1osi yuza8iaan nazariy va ama- liy bllimlarri shakllantirish.
Tarbiyaviy: Ma11abgacha yoshdagi bolalarning psixi1 rivojla- nishiga 1a’sir 1o‘rsatuvchi, ularning ruhiy si‘omit.‘111i'1 va ru- 1Xy bar4aror1i11arini 1a’mXn1ovchi 1^111 yaratish zaruriyatini ta- labalar ongiga singdirish.
Rivojlantiruvchi: ^11—^113^111^ maktabgacaa yoshdagi bola- larning yosh va p8ixo1ovik xususiyatlarini inoba1ga olgan holda ular bilan 1811—81 ko‘ni11a-ma1aka1arini rivojlantirish.
Tayanch tushunchalar: mak1abgacaa 1arbiya yoshi, o‘ym, ye- 1—1011 faoliyat, '11181 jarayonlari, muloqot, asosiy psixologik yan- gilik, inqiroz.
1.1. Maktabgacha tarbiya yoshida rivojlanishning ijtimoiy shart-sharoitlari
On1ogenozda 3 dan 7 ’osh‘acha bo‘1gan davr '‘‘‘01— yoshi ^1^.1 yoki mak1abgacha yosh davri hisoblanadi. Ma11abga- cha yoshdagi bolalar psixologiyasida juda taz sifat o‘zvari8alari '‘‘^81111 inoba1ga o‘‘an holda 3 davrga: (3—4 yosh) 110111 ma1- tabgacha davr, (110111 bog‘cha (‘811), (4—5 (OSI) o‘rta mak1ab- gacha davr, (o‘rta bog‘cha yoshl), (6—7 yosh) ‘atti ma‘ti6gicli divr (katia bog‘cha ooshX)ga ljrli1th momkln. Bola rivojlanlsh ja- rayonldi klshlllk avlodl tomonldin yiratllgin predm0t va 1^01- tlllr olaml 61111 munoslbl:al klrlslidl. Bola insonlyit ^‘‘‘1 kirit‘in barcha yutuqlarni faol 11X1^^01 ‘‘x1lth:Xr1b, 0ga11ab 6o- radi. Bunda predm0t1ar olaaini, olar yordimidi amalgi oshXrila- digan xittl-hirikailirni, tllnl, odimlir orlt10la1 munosabiilirni 0ga11ab ollshl, faoiioii m‘:1vlar1n1na rivgj1^iltithi, q‘bi1iyatlarnin‘ ‘‘^16 6or1sh1, katta yoshll ‘ishilirning 60vositi yor0a,10i amal- ga ‘sh1r11la aor11,o‘‘1 ‘0rak. Atosln, sho davrdin aosh1lb 6^1'- nlng austaqil fioliyatX kuchaya 6oth1lo01.
Bog‘cha y‘th0lg1 bolalargi b0r11idi‘in tarbiyi, ularning mu- ^.“16 hirikatlirini ‘‘/lrshtlrlsh, 0lementir ‘1^10011, madiniy va aehnat ailakilirini shikllintlrlsh, nutqlnl rivojlant1r1sl hamda ijtimoiy axloq va 0^1^ 010111^ 0lttilbk1 ‘urtiklirlnl hot11 ql- 11thgl qlrl:li1th1 lozim.
Mlthhor rus p0digogi L0salftn1ng fikricha, 1nt‘nn1ng ^‘‘‘‘11 y‘th1dlg1 davr shunday 6ir 6‘tq1ch‘1, bu davrdi 6o1a1irdi xa- rikter xislitlirinin‘ namoniliri sha‘11in16, ixloqly xirikt0rning lsot1lr1 oo/aga ‘0lidi.
Bog‘cha yosh10ig1 a‘1l1lrnXng ko‘zga :lth1lnla iorovchl xu- tusiyatlari0ln blrl, uiarning hiri‘itclinli‘1 va tiq110clin11‘101r. Bola tl61lt1n1na asosiy qonunlnl shunary 1fodl1lth aumkln: 6o1a u/loksl/ fioliyat no‘rsltitln1 ^1116 qiladX, lekln o fioliyit nlt1JltXdln emas, balki faoliyatnlng blr x1111a1 va torunkl111Xg10ln toliqidi.
Kattalir va :0nga‘th1lr1 bilan bo‘laln ,on‘tlbli orqalX boli axloq m0’yor1ari, ‘ishilirni ln‘1lth1, sloningd0‘, 10610 va ^11- 61y monosi6it1ir 611an tln1thl 6osh1aydi. Bog‘cha yosh10la1 6o- la endl o‘z glvdltin1 oaxshi bothqlrl olidi. Uning harakitX ,u- vnfiqlathtiri1gln holdi b‘ili01. Bu divrda bolaning nutql jadal rivojlani botl1ly0X, o ylna111k1lrnX 0al11lshgl n1saltln o‘z bll- ganlirini mut:lh‘lm1lshgl 0h:lyol s0/adi, o‘/X bilgan ertaginX qiOta-qiyii esh1i1th va 601^11 /0ri‘mlt11k, ^^u 0ivrdi‘i 6oia- larga xos xutus1ylid1r.
B‘g‘cha y‘shidagi n‘1aIa^ling ehtiy‘jlaai va qiz1qtsh1ari jadal aav1rldf ‘'11^ noaad1. 3—7 yoshli davrida b‘lflaaning as‘si7 fa‘1i- yati quyidagi ketma-Oetlikda Oechadi:
— predmetlarni ‘‘rgaiishi;
— individual predmetli ‘‘yinlar, jam‘a sujetli-rolli ‘‘7111^;
— individual va guruhiy ij‘d;
— mus‘baqa ‘Le1n1a'1;
— mu1‘q‘t ‘‘7iilari;
— uy mehnati.
B‘g‘cha y‘shidagi no1a1aa rutqni biamuncla t‘‘1a ‘‘/1asht1'- ganlari va laddan tarhqa'i laraOatclanliklaai tufayli ulaada ‘‘zlariga yaqin no‘lgan Oatta ‘damlar va tengd‘rh1a'1 ^1^1 muno- sabatda bolish ehtiy‘ji tug‘iladi. Ulaa t‘a d‘iradan Oengroq d‘i- radagi munosabatlaaga intila n‘sh1aed11ar. Ular endi b‘g‘chadagi ‘‘rtoqlari va qo‘ni-q‘‘shni1aaniig bo1ara'1 ^1^1 lam jamoa ^‘‘^1^^ d‘7rarhga laaakat qiladilar.
Hamma narsani bilib olishga bolgan ehtiyoj Ouchayadi. Bog‘cha y‘slidagi ^^1^ tanlatiga xos b‘‘lgai kuchli ehtieojlardan 7fna ^'1, uning lar naasani yangilik sifatida O‘‘aib, uni haa t‘- m‘n1ama ^11^ olishga intilishidia.
B‘g‘cha y‘sh1dagt b‘1a1aa haeotida va ulaaiiig psixiO ji- hatidai ‘‘rirh1da qi/1qirhling a‘11 Oattadir, q1/1qirh xuddi ehtiyoj Oabi, bolani biroa fa‘11yatga und‘vchi omillaadan biridir. Shuning uchun lam qiziqishii bilish jaraeoli ^1^1 bog‘liq bo‘1gai mueak- Oab psixiO hodisa desa n‘|lad1.
Bolaniig kamol top1rhida qtz1qishl1ng ahamiyati slundaki, b‘1a qiziqqan naasasini mumkin qadaa chuquaroq b111slgf in- tiladi va uzoq vaqt dav‘mida qi/iqqal laasasi bilan shug‘u11a- lishdan zerikmaydi. Bu esa ‘‘z navbatida no1an1ng diqqati hamda ieodasi 0^^ muhim xis1ftlaani ‘‘stiaishga va murtahOam1arhiga yordam beradi. 3—7 y‘sh1i b‘1a1arniig ^^1x10 riv‘jlanish1da ba- diiy-1j‘d1y fao1ieat turi b‘‘lgan musiqaning ahamiyati lam juda Oattadir. Musiqa ‘aqali n‘1a1aa aslula aytishga, musiqa ‘hangiga mos ritmik laraOatlaa qilishga ‘‘rganadilar. 
1.2. O‘yin maktabgacha tarbiya yoshida yetakchi faoliyat sifatida
Mi’1um11, 6o1ining (‘$11 ^‘‘‘1(16, lh8t1ai1 ha'a1a1 <11X81 i11oi1nati os1gir sari, uriig a1rnfidagi ia'sa va aoais1la' 6o‘’i- c1a ahn’oaa'asai 101^1(1' '‘.—^1. ‘111—6^101— (‘81^1^1 bola- ‘101X11^ (01—1011 fao11ni1i ‘‘(indir. Bu (‘81^1^1 6o1alikgigg o‘n1r- lariil UCIVI '‘‘1X81 mum1in:
1) prodmotli ‘‘nlila' (15—20 1X1^1 ‘‘(1111^1);
2) 8hjot1i-ko11i ‘‘nlili' (30—60 mliut ‘‘yiilidi);
3) 4‘idili ‘‘(inlak (1 $‘—1^11 2 1^1^101— aavom 011811 miim1in).
^‘‘‘011 yoshidagi bolala'nlng o‘yii faoliyatliri masalasl isr-
lar daaomlaa 111^1 1o‘p ollmla'nlig di<4a1lii o‘z1gi jilb ailib 1a1- mo4a1. ^‘‘‘011 (‘811^1^1 bolala' ‘‘zlariilig o‘(1i f1o1i’at1akXa1 ildam aadimla' bilan ‘‘‘‘a <—.—6 6o'ano1var sermaz1ui 1a- ’otl1izniig 1immi tomorlarinl a1s ettl'lshga Xn1i1id11ir.
Boli atrofidavi larsalir duitosini bilish jakayonldi ular 6X1ar 6oao8xta amali’ mhno8a61laa '‘‘1X81^1 11111—^1. Bu o‘'inda shu larsi xara110'1111, boli 6X1X81^1 1—811—11^X^11 al'ofa1vi ‘‘zirlrg xadai 8Xv‘ad1gan naksalarl bllingiia amas, ba‘11 1itti1a' 11011111 man8hb '‘‘‘‘—1, ‘‘ZXIXIV 1^11 III (0111(^X^11, ^—^^1 sig‘may- ^‘111 narsala' 6i1an ha1 a1a11n lulosa6alaa '‘'1181^— infiladi. Masalai: boli avtomashinim (‘1i 1'amaa’li o‘zi 111(^1^X81, 1—41- qi’ otgi 1iii6 ’hrg1s1, hcahacai bo‘1ib, samolyotda hcagisi va 'os-
iikim ,i1itsi‘nhr ^‘‘lgXsi ‘eladi. Tibiiyki, bola o‘xialgi 601010 eh- tlyojlamlng 6ir‘ntisini ham hiqiqiy yo‘1 6i1an qondiri olaaodi. Bu o‘rindi savol tug^^i^lr^dl. B‘1llarnXna to6ora ortib b‘rly‘taln torli 0htiy‘jiari biian ularning tor imkonXyitliri ‘‘r:lti0lgi qarimi-qir- ^^111^ qanday yo‘1 bilan hai qilinadi? Bu qirimi-qirshilik faqitgi- na birgina fioliyat orqali, ya’ni, bolaning o‘yin fioliyiti ‘rqaligini hrl qilinislX mumkin. Buni quyi0laichl i/ohlab 601X^1 mumkin:
birinchidin, bo1a1irnin‘ ‘‘yin fiolXyati qindiydir mo00iy mishg‘uiot 1^1116 chiqirislga qlrlti1aln faoliyat emas. Shuning uchun bolalirni o‘yinga undovchi slalb (aotiv) ‘0116 ‘