1-sanli Lektsiya Tema: Kirisiw. Kletka formaları hám evolyuciyası. Kletka teoriyası. Kletkaniń ximiyaliq qurami, qásiyetleri, keltka morfologiyası hám biologiyalıq membranalar, citoplazmatik organoidlar

4. Elektron mikroskop. 1933 jili du`zetilgen. ha`zirgi wakitta kletkanin` strukturasin yagniy molekulyar duzilisin uyreniwde bug`an ten` keletug`in asbap joq. Elektron mikroskoptin` basqa mikroskoplardan ayirmashilig`i jaqtiliq ornina elektron nurlar, linzalar ornina elektromagnit maydaninan paydalanadi. Elektirlewshi deregi esabinda katod xizmet etedi, ol vol`fram simlarinan du`zilgen bolip, elektr ja`rdeminde qizadi. Vol`fram simlarinan shiqqan elektron toplamlari anodqa qaray ha`reket etedi. Elektronlar anod orayindag`i tesiksheden magnit maydanina qaray jo`neledi. Maydanda kondensor linza uaziypasin atqaradi. Sonin` ushin elektron ob`ekt jaqqa o`tedi. Ob`ekt arqali o`tken elektr toplamlarinin tolqin uzinlig`i bir qiyli bolip, ob`ektiv linzali wazipasin atqaradi. Ulkeygen halindagi suwret ekinshi magnit maydani arqali u`shinshi magnit maydanina o`tedi. Bunda okulyar proektsion linza waziypasin atqaradi ha`m ob`ekt u`lkeygen halinda ekranda ko`rinedi. Oni tekseriu ushin suwreti alinadi.
Elektron mikroskopinda tekseriletug`in ob`ektler quramali tu`rde fiksatsiya qiliniui kerek. Tiri kletkalardi elektron mikroskopta uyreniw mu`mkin emes, sebebi elektronlardin` joqari vakkumdag`i erkin qozg`aliwi tiri kletkalardin` strukturasin uyreniwge mu`mkinshilik bermeydi, ha`m kletkani nurlandirip qoyadi. Elektron mikroskop ja`rdemindegi ilimiy tekseriw jumislari keyingi g`o` jil ishinde ken` rauajlandiriliwi ha`m kletkanin` mayda strukturaliq elementlerin u`yreniwde ilimpazlar u`lken jetiskenliklerge erispekte.
Optikaliq mikroskopta ob`ektlar 2500-3000 ese u`lkeytse, elektron mikroskopta 500.000 esege shekem mikrofotografiyada 1 000 0000 ese u`lkeytip ko`rsetiw mu`mkin. Elektron mikroskoptin` sindiriw ku`shi optikaliq mikroskopqa qarag`anda 100 ma`rte u`lken, elektron mikroskopta kletka strukturalarin u`yreniw ushin preparatlardi juda` juqa etip kesedi.
5. Tsitofizikaliq tekseriw metodlari
Rentgen –strukturaliq analiz. Bul metod rentgen nurlari ja`rdeminde organik emes ha`m organik kristallardi, belok molekulalarinin` du`zilisin nuklein kislotalar atomin sonday-aq gemoglabin mioglobin DNK, kollegen ha`m basqalardin` molekulyar strukturasin uyreniwde ken` kollanilmaqta.
Tsitologiyaliq ob`ektlerdi uyreniwde-fluoresstsent yag`niy lyuminitsent mikroskoplarda qollanadi. Fluorestsent mikroskoptin` linzasi kvartsdan tayarlanadi, ol ul`trofiolet nurlardi o`zinen jaqsi o`tkizedi, ul`trofiolet nurlar tiri kletkalardi o`ltiredi sonin` ushin bunday mikroskoplardan qisqa mu`ddetli baqlaularda paydalanadi.