1-savolga javob

Ibn Xaldun insonga ijtimoiy voqelik sifatida qaraydi. Undan ijtimoiy mohiyat izlaydi. Inson jonzot sifatida ezgulik va yovuzlik olamidir. Shunga ko‘ra, u umrining har daqiqasida yovuzlikdan ko‘ra ezgulikka, yomonlikdan ko‘ra yaxshilikka, nafratdan ko‘ra muhabbatga intilib yashashga mahkum etilgan aql sohibi, bebaho ne’matdir. Fransuz yozuvchisi va faylasufi J.P.Sartr (1905-1980) bu fikrni butunlay rad etadi. Uning fikricha, inson kelajakka qarab intiladi va shu tariqa o‘zini o‘zi yaratadi. U «Inson – odamzot kelajagidir», deb ta’kidlaydi.

Shunday qilib, falsafaning ikki yarim ming yillik tarixi mobaynida insonga juda ko‘p ta’riflar va tavsiflar berildi, u ko‘p sonli sinonimlar orttirdiki, falsafiy tahlilning boshqa biron-bir ob’ektida bunday holga duch kelish mushkul. Zero, falsafa tarixida inson:

 «aqlli mavjudot»;

 «siyosiy hayvon»;

 «tabiat gultoji»;

 «mehnat qurollari yasovchi hayvon»;

 «o‘zlikni anglash qobiliyatiga ega mavjudot»;

 «ma’naviy va erkin mavjudot» va hokazolar sifatida talqin qilingan.

Ulug‘ mutasavvuf Abdulxoliq G‘ijduvoniy insonni «kichik olam» deb hisoblagan. Falsafada bahs yuritiladigan barcha masalalar inson muammosiga bevosita daxldordir. Umuman olganda, insonga daxldor bo‘lmasa, unga foyda keltirmasa, jamiyatning og‘irini engil qilmasa, unday fanning keragi bormikan? shu ma’noda, inson, avvallo, o‘zi uchun zarur bo‘lgan fanlarni, ilmlar va bilimlar tizimini yaratgan. Tabiat, madaniyat, siyosat, sivilizatsiya, bilish kabi masalalar inson manfaatlari va insoniy mohiyatning namoyon bo‘lish shakllaridir. Ularning barchasi inson tabiati va mohiyati bilan bog‘liqdir. Falsafa insonni olamning tarkibiy qismi sifatida o‘rganadi.

4-savolga javob]

Inson o'zining o'limi haqida xabardor bo'lgan va uni muhokama mavzusiga aylantiradigan yagona jonzotdir. Har bir insonning barcha qobiliyatlarini har tomonlama rivojlantirish, tarixga, jamiyat taraqqiyotiga, uning madaniyatiga, jamiyatning ma'nosiga shaxsiy hissa qo'shishga qaratilgan kasb, maqsad, vazifa. Hayotning ma'nosi hayotning o'zida, insonning o'zi shakllanishi kabi doimiy harakatda yotadi, uning shaxsiy yolg'iz hayoti ma'nosiz va halokatli ekanligini ko'rmaydigan va o'lmaydi deb o'ylaydiganlar uchun o'lim dahshatli. Bu odam vafot etdi, lekin dunyoga bo'lgan munosabati odamlarga, hattoki hayotda ham emas, amalda davom etmoqda.

Bu, o'z navbatida, potentsial argumentiga e'tirozdir, chunki bu, aslida, inson tanasining har bir hujayrasi hujayraga aylanishi mumkin, bu esa o'z navbatida hayotiy shaxsga aylanishi mumkin. Uzluksizlik bahsiga qarshi, ong va ta'sirchanlikni tashuvchisi hisoblanadigan biologik tuzilishsiz odam haqida zo'rg'a gapirish mumkin emas.

Xilpert katolik cherkovining barcha biotibbiy masalalarni axloqiy bahosiga rasmiy munosabati har doim nasl berish jarayonini sobit nuqta sifatida anglatadi, deb hisoblaydi. Chiqib ketgan embrion yashashga qodir bo'lishi uchun bachadonga joylashishi kerakligi haqiqat e'tiborga olinmaydi. Xilpert so'raydi: Ta'lim kontekstini hisobga olmagan holda, embrion haqida shu tarzda alohida tarzda gaplashish mumkinmi?