1. шахмат pra indd

 
 
2.1.1. Taxtaning bo‘linishi 
 
Shaxmat taxtasini shartli ravishda 3 qismga bo‘lish 
mumkin: 
A1– A8 – C8– C1 to‘rtburchagidan iborat qismi – 
farzin qanoti (flangi) deyiladi. 
F1– F8– H8– H1 to‘rtburchagidan iborat qismi esa – 
shoh qanoti (flangi) deyiladi. 
Shaxmat taxtasining F4– E4– D4– C4– C5 – D5 – 
E5– F5 kvadratidan iborat qismi – katta markaz deyiladi. 
Shaxmat taxtasining E4 – E5 – D4 – D5 kvadratidan 
iborat qismi esa – kichik markaz deyiladi (9– rasm): 

---

65 
9– rasm 
 
2.1.2. Kataklarning nomlari 
Shaxmat taxtasi bilan tanishib chiqdik. O‘yin qoidalari va 
donalarning harakatini o‘rganishdan oldin shaxmat yozuvi, 
ya’ni alifbosidan foydalanishni bilish zarur. Hatto, taxtaga 
qaramay turib, kataklar rangini bilish kerak. 
Taxtaning har bir katagi – vertikal harf va gorizontal 
raqam bilan ifodalangan. Masalan, e4 xonasidan 2 ta diagonal 
o‘tkazish mumkin. (b1– h7 va h1– a8). Taxtaning har bir 
katagini yozuvda ifodalash uchun shu xona joylashgan harf 
va raqamdan foydalaniladi, ya’ni ularni tutashtirsak, katakning 
nomi kelib chiqadi. Masalan: v1, s2, d3, e4, f5, ... va hokazo 
(10- rasm):

---

66 
10– rasm 
 
Shaxmatchilarga dastlabki ta’lim berish uslubi 
Mashg‘ulotga jalb qilingan o‘quvchilarning aksariyati 
shaxmat nazariyasi haqida ma’lumotga ega bo‘lmaydi. Shuning 
uchun dastlab ularga o‘yinning maqsadi, shaxmat alifbesi 
o‘rgatiladi. Taxta va donalar haqida, ularning qismlarga bo‘linishi, 
o‘yin qoidalari, rokirovka va uning turlari haqida tushuncha 
beriladi. 
Bundan 
tashqari 
shaxmatga 
doir 
adabiyotlarda 
uchraydigan qisqa belgilar va shaxmatga doir atamalar haqida 
tushuntiriladi.