1. шахмат pra indd

 
Ot va fil bilan mot qilish 
Ikki yengil sipoh – ot va fil yakka shohni mot qila oladi. 
Buning uchun kuchli tomonning fili qaysi rangda bo‘lsa, kuchsiz 
tomonning shohi shu rangdagi burchakka quvib boriladi. 
Taxtada oq katakli fil bo‘lsa, h1 va a8 xonalarida, qora katakli 
fil qolsa, a1 va h8 xonalarida mot bo‘ladi. Bu murakkab usul bilan 
tajriba va malaka oshgach, tanishib chiqish tavsiya qilinadi. 
Hozircha kuchsiz tomonning shohi burchakda joylashgan holatda 
mot qilish yo‘lini ko‘rib o‘tamiz (33- rasm). 

---

92 
 
33- rasm 
1. SHh7 2. SHf7 – SHh8 3. SHg6 – SHg8 4. Oh6+ SHh8 5. 
Ff6x 
Yakka shohni kerakli burchakka jalb qilish oson ish emas. 
Hatto, taniqli shaxmatchilar orasida ham bu vazifani uddalay 
olmaganlari bor. Shaxmat qoidasiga ko‘ra, bunday vaziyatlarda 50 
yurish davomida mot qo‘ya olmasangiz, o‘yin to‘xtatiladi va 
durang natija qayd etiladi. 
 
Pot 
Shaxmat partiyasida yana bir durang holatini ko‘rib chiqamiz. 
Taxtadagi shohga hujum bo‘lmagan va sipohlarning hech birini 
yurish yo‘li bo‘lmagan holati – pot deb ataladi (34 a,b- rasmlar): 
 
34 a,b- rasm 

---

93 
Bir qarashda nohaqlikdek tuyuladi, lekin shaxmat qoidalariga 
to‘la mos keladi. Vaziyatdagi muhim xususiyat shundaki, qora shoh 
atrofidagi barcha kataklar hujum ostida, lekin shohning o‘zi 
daxlsiz, ya’ni unga “kisht” e’lon qilinmagan. Shohning esa 
yuradigan yo‘li yo‘q. 
Shaxmatda ba’zan shunaqasi ham bo‘lib turadi. U o‘z kuchingiz 
va imkoniyatlaringiz bilan maqtanmaslikka o‘rgatadi. Har qanday 
ishda diqqat, aniq hisob zarur. Ehtiyotsizlik, pala-partishlik hayotda 
ham, shaxmatda ham muvaffaqiyat keltirmaydi. 
Kishti qoyim 
Shaxmat o‘yini har doim ham tomonlardan birining g‘alabasi 
bilan yakunlanmaydi. Boshqa sportda bo‘lgani kabi durang natija 
bo‘lishi mumkin, ya’ni hech kim g‘alabaga erishmaydi. 
“Kishti qoyim” – bu raqib shohi berkina olmaydigan va 
ketma-ket bir necha marta shoh berishdir. 
35 a,b - rasmlardagi vaziyatda qora shoh hech qayerga
berkina olmaydi. Qoralar durangga majburiy rozi. 
Shaxmatda “kishti qoyim” natijasidagi durang shunga 
o‘xshagan vaziyatlardan biri bo‘lishi mumkin.