1. Tashqi fotoeffektga asoslangan priyomniklar Fotoelementlar (FE)

2. Fotoelementlar (FE). Fotoelementning nur sezuvchi qatlami fotokatod deb 
ataladi va u shisha asosga surilgan metall yoki yarimo‘tkazgich aralashmadan iborat 
bo'ladi. Aralashma tarkibiga chiqish ishini kamaytiruvchi moddalar qo'shiladi va 
fotokatod inert gaz bilan to‘ldirilgan shisha ballon ichiga joylashtiriladi. Fotokatod 
galvanometr orqali tok manbai (batareya) ning manfiy qutbiga ulanadi. Elektr 
manbaning musbat qutbi esa, qarshilik orqali shisha ballon ichiga joylashtirilgan 
shar yoki to‘r shakldagi anodga ulanadi. 
Katod bilan anod orasida fotoelektronlami yo‘naltiruvchi va tezlashtiruvchi 
elektr maydon hosil qilinadi. Bu maydonning kuchlanganligi bilan zanjirda 
oqayotgan tok orasida boglanish mavjud va u fotoelementning volt-amper 
xarakteristikasi deb ataladi. Kuchlanishning ma’lum qiymatida tok kuchi maksimal 
qiymatga yetadi. Biroz inert gaz bilan to‘ldirilgan ballonli FE larda tok kuchi 
chegaralanmagan, biroq, uni juda katta qiymatlargacha kuchaytish mumkin emas, 
aks holda ballonda gaz chaqnaydi. 
4.4-rasm. FE ni zanjirga ulash sxemasi (chapda) va uning volt-amper xarakteristikasi 
(o‘ngda): Anod (A) va katod ( K) joylashtirilgan ballon bo‘sli (a) va gaz bilan 
to‘ldirilganda (b), G - galvanometr, R — qarshilik. 
FE kuchlanish ostida bo‘lganda, unga nur tushmasa ham zanjirda tok oqa 
boshlaydi. Bu tok qorong‘ulik toki (ik ) deb ataladi. Astrofizik kuzatishlarda 
qo‘llaniladigan FE larda i
k
=10
-15
-10
-16 
ampemi tashkil etadi. lkkita yulduzni FE li 
fotometr yordamida olchangan yulduziy kattaliklari ayirmasi 

---

bu yerda i
l
va i
2
birinchi va ikkinchi yulduz nuri ta’sirida FE hosil bo'lgan tok 
kuchlari m
l
va m
2
yulduzlaming yulduziy kattaliklari. 
3. Fotokatodlarning turlari va ularning spektral sezgirligi. 
Shisha sirtga seziyli aralashma yotqizilib (surtilgan) yasalgan fotokatoddan 
elektron ajratish uchun yoruglik kvantlari energiyasi yetarli (1-2 eV). Shuning uchun 
astrofizikada seziy (Cz) brikmalaridan yasalgan fotoelementlar keng qo’llaniladi. 
Shulardan biri nur sezuvchi qatlami surma-seziy aralashmasidan yasalgan 
fotokatoddir. U shisha yoki metall asosga yupqa plyonka qatlam sifatida surmaseziy 
birikmasi surib yasaladi. Bunday fotokatod 

≤650 nm gacha bo'lgan kvantlami 
sezadi va uning sezgirlik maksimumi ultrabinafsha nurlarga (

max
=350 nm) to‘g‘ri 
keladi. Yaxshi surma-seziy fotoelement 1000 µа/lm (mikroamper/lyumen) 
sezgirlikka ega. Obyektivi diametri D=33 sm bolgan reflektor 10
m
kattalikdagi 
yulduzdan o‘z fokal tekisligida 10
-11
lm nurlanish oqimi hosil qiladi. Bunday oqim 
yuqoridagi yaxshi surma-seziy fotoelementdan yasalgan fotometrda 10
-14
amper tok 
kuchi beradi. Bunday tok kuchi kam, uni o‘lchash uchun kuchaytirish kerak. Oddiy 
lampali (tranzistorh) kuchaytirgich 10
6
-10
7
marta kuchaytira oladi. Agar yuqoridagi 
fotometrga oddiy lampali (tranzistorli) kuchaytgich ulansa, (FE anodli lampa to'riga 
yoki tranzistor bazisiga ulanadi) unda kuchaytirilgan tokni galvanometr yordamida 
o‘lchasa bo'ladi. 

---