1. ҚУрилиш худуди характеристикаси

Километрлар	ПК дан “+”	Узунлиги, м	Н, м	Ўйма, м	Кўтарма, м	Ўйма			Кўтарма
Километр ҳажми
Асосий, м^3	Қўшимча. м^3	Умумий, м^3		Асосий,м^3	Қўшимча. м^3	Умумий, м^3		Ўйма, м^3		Кўтарма, м^3
1	2	3	4	5	6	7	8	9		1	2	3		4		5
16 км	0+00		0,88											14527		3116
		62		0,44		478	76	554
“0”	0+62		0
		48		-	0,265					137,2		137
	1+00		0,53
		32			0.265					91,5		91,5
“0”	1+32		0
		68		0,565		664,6		664,6
	2+00		1,13
		93		0,565		909		909
“0”	2+93		0
		7			0,045					7,6		7,6
	3+00		0,09
ЖАМИ:													2346		44

3.3.3.1 Ер ишларининг пикетли ҳажмлари.

Ер ишларининг пикетли ҳажмлари ҳисобини аниклагандан кейин, унга

асосланган ҳолда бўйлама профил тагида ер ишларининг пикетли ҳажмили графиги чизилади. (илова-1)
Графикда юқорисида ўйма , пастида кўтарма кўрсатилади . Графикда вертикал масштаб 1:1000 гаризантал 1:10000.


3.4 Ер массалари ҳажмини тақсимлаш
3.4.1 Ер массалари ҳажимлари графиги.

Ер массалари ҳажмлари графиги барпо этиладиган ер полотнаси участкасининг узунлиги бўйича жойлаштириладиган ер ишларини профили ҳажми пикетлар ҳажмлар графигини тасвирлайди. [......] га асосланган ҳолда 5- жадвалдан маьлумотлар олиниб пикетлар ҳажмлар графиги ва йиғинди ҳажмлар графиги тузилади. (илова-1).

4.4.2 Ер массаларини тақсимлаш.

Карьерда , зоҳирада ва ўймаларда ишлов бериладигин грунт ҳажмлари йиғиндисига ишчи ҳажм (ишчи кубутура) дейилади.

V_иш.куб=V_ў+V_р +V_к, м³

бу ерда : V_ў – ўймаларда ишлов бериладиган грунт ҳажми.

V_р – зоҳираларда ишлов бериладиган грунт ҳажми.
V_к – карьерларда ишлов бериладиган грунт ҳажми.
Профил бўйича ҳисобланган , ўймаларда ишлов бериладиган ва кўтармаларга ишлов бериладиган умумий грунт ҳажми йигиндиси профил ҳажми дейилади.
V _пр=V_ў+V_к = 234665+44711=279376 м3
бу ерда: V_к – кўтармаларга ташланадиган грунт ҳажми, V_к= 44711м3
V_ў – ўймаларда ишлов бериладиган грунт ҳажми, V_ў= 234665м3
Ер массаларини тақсимлаганда ишчи кубатуралар ҳажмларини қисқартириш максадида ўймадаги грунт ҳажмларига ишлов беришда , уни максимал кўтармаларда фойдаланиш тавсия этилади.
Ўймаларда грунт ҳажмлари , кўтарма грунт ҳажмларига етмаса ёки унинг иктисодий кўрсаткичи бўйича туғри келмаса, кўтарма учун грунтлар карьердан ёки зоҳирадан олинади.
Агар ўймадаги грунт ҳажмлари ортиқ бўлса ёки кўтарма учун яроқсиз бўлса, унда уни хандакга ташилади. Ер массаларининг схематик таҳсимланиши 8-расмда келтирилган.

8-расм. Ер массаларининг схематик таҳсимланиши:
1 – ўймага ишлов бериш ва грунтни ёндош кўтармага жойлаштириш; 2 – карьер грунтидан кўтарма барпо этиш.

Ер массаларини тақсимлаш даражаси график усулда бажарилади (илова-1). Унда ер ишлари бажариладиган участкалар чегараси кўрсатилади.

Грунтни бўйлама профил бўйича ташиш ўртача масофани аниқлашда, машиналарни бурилиш, тусиқларни айланиб ўтиш жойларини этиборга олган ҳолда графикда қабул килинади:
L_ўрт =40-100м.
Зоҳирадан кўтарма учун грунтни кўндаланг профил бўйлаб ташиш ўртача мософаси қуйидаги ифода орқали аниқланади.
L _ўрт =25H_урт+25м.
бу ерда: H_ўрт - ўйма ёки кўтарма участканинг ўртача ишчи отметкаси
у қуйидаги ифода орқали аниқланади:
H_ўрт = - в±√в²+4m ₀V/l
2 m ₀
бу ерда: m ₀- киялик нишаблиги 1.5 га тенг.
L - кўтарма узунлиги, м
V – кўтарма ҳажми, ҳар бир участка учун аникланади, м³
L_ўрт–қиймати ҳар бир участка учун карьердан кўтармагача, ўймадан хандакгача графикдан аниқланади.
Бажариладиган участкалар чегараси , ер ишлар ҳажми ва грунтларни ташиш ўртача масофалари график усулда аниқланиб уларнинг ҳисоботи 6-жадвалда келтирилган.
Битта участкада ер ишларини ишлаб чиқиш учун икки вариант белгилаш лозим.
6- жадвал. Етакчи ер қозиш машиналарини танлаш

№ т.р	Участка чегараси	Vиш, м^3	Lўрт, м	Hўрт, м	Ишлаб чиқариш варианти
					I	II
1	2	3	4	5	6	7
1	ПК160+00 ПК181+75	51868	500	1.23	Эксковатор ДООСАН ДХ 300ЛC q =1,5м^3 ўймадан кўтармага, ўймадан кавалерга	Эксковатор ЭО-4121А q =1,25м^3 ўймадан кўтармага, ўймадан кавалерга

Ҳар бир вариант бўйича 7-жадвал шаклида ҳисоб-китоблар бажарилади. Бунда барча иш турлари технология талабларига биноан ҳисобга олинади, ўймадаги грунтга ишлов бериш, кўтармага ташиш, грунтни текислаш, уни қатлам-қатлам зичлаш ва ҳ.к. ҳар бир вариант бўйича умумий бевосита харажатлар – қиймат С ва меҳнат сарфи К_см аниқланади.

7-жадвал. Участкадаги ер полотносини кўтаришда асосий ер ишларини бажариш қиймати ва меҳнат талаблиги

Участкалар	Меъёрли адабиётда атор №	Ишлар номи	Ишлар ҳажми	Ўлчов бирлиги	Ўлчов бирлигидаги меҳнат сарфи, киши -соат	Умумий меҳнат сарфи, киши -соат
1	§ Е2-1-9.	Эксковатор ДООСАН ДХ 300ЛC q =1,5м^3 ўймадан кўтармага, ўймадан кавалерга	518.68	100 м^3	1.88	975.12
	§ Е2-1-8.	Эксковатор ЭО-4121А q =1,25м^3 ўймадан кўтармага, ўймадан кавалерга			2.23	1156.66

Асосий ер ишларини бажаришнинг вариантлар бўйича техник-иқтисодий кўрсаткичлари қуйидаги тартибда аниқланади:
а) участкадаги ер ишлари ҳажми В_уч, м³;
б) ер ишларини бажаришдаги мехнат сарфи К_см, киши-соат;
в) бир сменада механизатциялашган ва қўлда бажариладиган ишларни бажариш учун участкадаги ишчи кучига бўлган эҳтиёж К_ум одам-кун:

бу ерда t – иш сменаси давомийлиги, соат;

г) смена давомида бир ишчига тўғри келадиган ер ишларини ишлаб чиқариш қиймати б, м³/киши-кун:

Кўриб чиқилаётган вариантлар бўйича ҳисоблаб аниқланган техник-иқтисодий кўрсаткичлар 8-жадвалга жамланиб, кўрсаткичлар тақосланади ва ишлаб чиқариш учун энг оптимал вариант танланади.

8-жадвал. Участкадаги ер полотносини барпо этишда асосий ер ишларини бажариш техник-иқтисодий кўрсаткичларни тақослаш.

Участка №	Участка чегараси	Ер ишларини бажариш усуллари		Техник-иқтисодий кўрсаткичлар
		I-вариан	II-вариант	I-вариант	II-вариант
				Умумий меҳнат сарфи, киши -соат	Умумий меҳнат сарфи, киши -соат
1	ПК160+00 ПК181+75	Эксковатор ДООСАН ДХ 300ЛC q =1,5м^3 ўймадан кўтармага, ўймадан кавалерга	Эксковатор ЭО-4121А q =1,25м^3 ўймадан кўтармага, ўймадан кавалерга	975.12	1156.66

Техник-иқтисодий кўрсаткичларни тақосланиб 1-вариантдаги машина комплектлари иқтисодий жиҳатдан маъқул топилди.