1. Ushbu shikoyat Qo'mita tomonidan ko'rib chiqilishi uchun qanday talablar bajarilishi kerak?

31. Granada davlatida 2022 yilda prezidentlik saylovi o‘tkazilishi rejalashtirilgan. 5 yil avval o‘tkazilgan saylovda saylovchilarning 30 foizidan ortig‘i muddatidan avval ovoz berishda qatnashgan. Ushbu mamlakatdagi oppozitsiya vakillari muddatidan avval ovoz berish saylov natijalarini sohtalashtirish imkoniyatini oshiradi deb hisoblaydi.
Ushbu davlat fuqarolari bo‘lgan Aleks hamda Bremen saylovchilar muddatidan avval ovoz berishda qatnashmaslik huquqiga ega ekanliklarini tushuntirish maqsadida, shaharning markaziy maydonlaridan birida 50 kishilik namoyish o‘tkazish yuzasidan Gdansk shahar ma’muriyatiga murojaat qilishadi. Shahar ma’muriyati murojaat mualliflari “Granada Respublikasida ommaviy tadbirlarni o‘tkazish to‘g‘risida”gi qonun asosida qabul qilingan 1121-sonli qaror talablariga (1121-son qarorga muvofiq namoyish faqatgina shahar chekkasidagi joyda o‘tkazilishi hamda uni tashkil etayotgan shaxslar shaharning xavfsizlik, tibbiy va obodonlashtirish xizmatlari bilan shartnoma tuzishlari kerak) javob bermaganligi sababli iltimosnomani rad etadi.
Aleks va Bremen shahar ma’muriyati qarori ustidan tuman sudiga murojaat qiladilar. Biroq shikoyatlari ko‘rib chiqilmay rad etiladi. Keyingi bosqich sudlariga ham murojaat etish muvaffaqiyatsizlik bilan tugaydi. Arizachilar prorkuraturaga nazorat tartibida ish ko‘rish uchun shikoyat topshirmasdan BMTning Inson huquqlari bo‘yicha qo‘mitasiga murojaat qiladilar. Bunga qarshi ravishda Granada davlati arizachilar mamlakatning barcha ichki himoya vositalaridan foydalanmaganliklari sababli Qo‘mita ushbu ishni ko‘rib chiqishga vakolatli emas deb hisoblaydi.
1. Ushbu shikoyat Qo'mita tomonidan ko'rib chiqilishi uchun qanday talablar bajarilishi kerak?
Kazusda ma’lum bo’lishicha Aleks va Breman tomonidan shahar ma’muriyati tomonidan cheklashlar maslasida avvaligi barcha sud inistaniyalariga so’ng esa inson huquqlari bo’yicha qo’mitaga murojaat etganini ko’rishimiz mumkin. Qo’mita esa bu murojaati rad etib. Asos sifatida barcha sud instaniyalariga murojaat etganidan tashqari qolgan barcha ichki himoya voxitlaridan ham foydalangan bo’lishinin ta’kidlagan. Bu vaziya qanchalar asosli yoki asosiz ekanligiga baho berishda yuqorida berilgan qo’mita tomonmidan ishni ko’rib chiqishdagi talablarni tahlil qilishimiz lozim. Birinchi navbatda murojaatlar bo’icha ishlar uning yurisdiksiyasiga kirishi lozim. Qachon yurisdiksiya oladi detyilganm savolga Fuqaroliuk va siyoasiy huquqlar to’g’risidagi paktning fakultativ protokilining 1- moddasida quyidagicha norma o’rnatilgan :Protokol ishtirokchisi bo‘ladigan, Paktning ishtirokchisi bo‘lmish davlat qo‘mitaning yurisdiksiyasiga kiradigan shaxslardan xabarlarni qabul qilish va ko‘rib chiqish vakolatini e’tirof etadi, qayd etilgan shaxslar esa Paktda bayon qilingan huquqlardan biri ishtirok etuvchi davlat tomonidan buzilib, biz shuning jabrlanuvchisimiz deya tasdiqlaydi. qo‘mita Pakt ishtirokchisi sanalgan, lekin ushbu Protokol qatnashchisi bo‘lmagan davlatga aloqador bo‘lgan hech bir xabarni qabul qilmaydi. Bu moddani sodda qilib tushunadigan bo’lsak qo’mitaga murojaat qilish uchun ham fuqarolik va siyosiy huquqlar to’g’rsidagi npaktga ham uning murojaat qilish prosedurasiga bag’ishlangan protokoliga a’zo bo’lish lozim. Anashunday a’zolardan kelib tushgan murojaatlargina qabul qilinadi. Shuningdek murojaatlari qabul qilishda murojaat shakli ham inobatga olinadi. Ya’ni kelib tuishadigan murojaatlar zma tarzda imzolangan holatda bo’lishi talab qilinadi . Bu to’g’risida fakultativ protokolning 2 va 3-moddalarida quydagicha qoida belgilangan.
2-modda 1-modda qoidalariga rioya qilingan hollarda, Paktda qayd etilgan huquqlardan birortasi buzilgan va huquqiy muhofazaning mavjud bo‘lgan barcha ichki vositalaridan foydalanib bo‘lindi deb uqtirayotgan shaxslar qo‘mita ko‘rib chiqishi uchun yozma ravishda xabar taqdim etishi mumkin.
3-modda qo‘mita mazkur Protokolga muvofiq taqdim etilgan har qanday xabarni, agar u imzosiz bo‘lsa, yoki qo‘mita fikriga ko‘ra shu kabi xabarlarni taqdim etish huquqini suiiste’mol qilish deb sanalsa yoki Pakt qoidalariga qarama-qarshi deb topilsa, nomaqbul deb hisoblashi mumkin. Qisqa qilib aytganda murojaatlar yozma bo’lishi va imzolangann bo’lishi lozim. Shuningdek, murojaat etish huquqini ham su’istemol qilish ya’ni belgilangan normalarni chelab o’tgan holatda murojjat huquqidan foydalangan bo’lsa qo’mita rad etishi mumkin/
Bundan tashqari qo’mitaga murojaatlar qabul qilishning yana bir qator talablari mavjud bo’lib. Fuqarolik va siyosiy huquqlar to’g’rsidagi paktning fakultativ protokolining 5- moddasiga ko’ra qo‘mita quyidagilar xususida tasdiq olinguncha quyidagi xabarlarni ko‘rib chiqmaydi: a) ayni shu masala boshqa xalqaro muhokama yoki tartibga solish tartib-qoidalariga binoan ko‘rib chiqilmayotgani haqida;
b) ushbu shaxs huquqiy himoyaning barcha imkoniyatli vositalaridan foydalanib bo‘lgani xususida.
Mazkur Protokolda qayd etilgan xabarlarni ko‘rib chiqishda qo‘mita yopiq majlis o‘tkazadi. qo‘mita o‘z fikr-mulohazalarini tegishli ishtirokchi-davlatga va shaxsga ma’lum qiladi


2. Ariza beruvchilarning o‘z mamlakati prokuraturasiga shikoyat berishdan bosh tortishi barcha ichki himoya vositalarini qo‘llash talabiga qay darajada mos keladi?
Yuqoridagi savolda qo’mitaga murojaat qilish talablari va qoidalari bilan tanishdik. Ushbu savolda esa yuqoridagi talablarni tahlil qilgan holda yuqoridagi kazusimizda berilgan murojaatning rad etilishini asoslaymiz. Hamda Ariza beruvchilarning o‘z mamlakati prokuraturasiga shikoyat berishdan bosh tortishi barcha ichki himoya vositalarini qo‘llash talabiga qay darajada mos kelishini tahlil qilamiz. Qo’mita rad etilishiga asos qilinib ko’rsatilayotgan qoida bu yuqoridagi savola keltirilgan Fuqarolik va siyosiy huquqlar rto’g’risidagi paktning fakultativ protokolining 5- moddasi ikkinchi qism B bandida keltirilgan shaxs huquqiy himoyaning barcha imkoniyatli vositalaridan foydalanib bo’ganligi sharti hisoblanmoqda. Masalaga oydinlik kiritish uchun ushbu normani sharhlashimiz lozim. Ayni haqiqatki har bir davlatda fuqarolarning huquqini himoya qiluvchi ko’plab vositlar mavjud. O’zbeksiton misolida aytadigan bo’lsak sud, prokratura, ichki ishlar, ombustman inistituti va boshqalar. Bu ro’yxatni yana davom etirishimiz mumkin. Ularning barchasidan foydalanish imkonsiz va mavjud bo’lganda ham juda ko’p vaqt sarf qilinadi. Hamda amalga oshrilib bu vositalrni barchasidan o’tgan holatda inson huquqlari bo’yicha qo’mitaga murojaat qilish amalda nihoyatda foydalanish kofisenti past imkonsiz holat bo’lar edi. Aniqroq aytganda qo’mita amalda ishlamaydigan inistitutga aylangan bo’lar edi. Hosh unda qo’mita nima uchun bu talabni qo’ymoqda. Buning uchun ushbu normani maqsadiga ko’ra sharhlashimiz lozim. Bu moddadan ko’zlangan maqsad qo’mitaga asosiz murojaatlar kelib tushishi va buning hisobiga ish hajmining keskin miqyosda oshishini oldini olish hisoblanadi. Qo’mita bir davlat miqiyosida emas butun boshli davlatlarga miqiyosidagi murojaatlarni ko’rib chiqadi. U ushbu modda orqali har bir davlatda asosli tarzda to’liq ko’rib chiqilgan va shunda ham arizachini qanoatlantirmagan masalalarni ko’rib chiqishni nazarda tutgan barcha himoya vositlaridan foydalish deyilganda esa barcha huquqni muhofaza qiluvchi organlarning har bir instansiyasidan o’tisji emas bir huquqni muhofaza qiluvchi organining har bir instaniyasidan o’tishi nazarda tutilgan. Demak kazusimizda arizachi sudning barcha inistansiyalaridan o’tganligining o’zi uning barcha himoya vositlaridan foydalanganligini anglatadi. Unda qo’shimcha boshqa organlar xususan prokraturadan ham o’tgan bo’lishini talab qilish protokolning yuqorida ta’kidlangan 5- modda ikkinchi qism b bandini noto’g’ri qo’llash bo’ladi.