10- laboratoriya mashg‘ulot

Karam navlarini ta’rifi

№	NAV BELGILARI	N A V L A R
1	Nav tarixi:
	kelib chiqish joyi
	rayonlashtirilgan yili
	rayonlashtirilgan joyi
2.	Tashqi o‘zagining bo‘yi:
3.	Barglari:
	to‘pbargining kattaligi
	to‘pbargida joydashishi
	barg plastinkasining tipi
	bandining uzunligi
	shakli
	katta-kichikligi
	plastinkasining yuzasi
	barg to‘qimasining yuzasi
	cheti
	rangi
	mum gubori
4.	Karamboshi:
	bo‘yi (sm)
	diametri (sm)
	shakl indeksi
	shakli
	o‘rtacha vazni (g)
	zichligi
	ichki o‘zagining uzunligi
	rangi
	mazasi
5.	Vegetatsiya davri (kun)
6.	Saklanuvchanligi
7.	Yorilishga moyilligi

Material va jihozlar: 1. Rayonlashtirilgan 5-6 ta navining to‘pbargi va tashqi o‘zagi bo‘lgan yangi o‘simliklari - 6-8 ta; 2. O‘lchov lineykalari, plyonkali lenta, shatngentsirkul — 2-3 ta; 3. Pichoq, qalam - 25-30 ta; 6. Pallai taroz - 4 ta; 4. Bo‘yi va diametri har xil bo‘lgan karambosh hajmining tablitsalari - 2 ta; 5. Bargning shaklini, yuzasini va tomirlanishini, karambo shining shakli va zichligini aniqlash uchun jadval-sxemasi - 2 ta; 6. Rayonlashtirilgan navlarini rasmlari - 2 ta; 7. Rayonlashtirilgan navlar katalogi - 8-10 ta.


Nazorat savollari:
1. Karamni ekish sxemasi qanaqa?
2. Vegetatiiv davri qanaqa?
3. Karamsimonlilar oylasiga nimalar kiradi?
4. Karamni lotincha nomi nima?


Keng tarqalgan bodring navlari bilan tanishish.


Ishdan maqsad: talabalarni Respublikamizda tumanlashtirilgan bodring navlarini morfologik tuzilishini va bir navni ikkinchi navdan farqini o‘rgatishdir.
Masalaning ko‘yilishi: Bodring navlari yetilish muddatiga ko‘ra to‘rt gruppaga, ertapishar, o‘rtapishar, o‘rtagi kechpishar va kechpishar grushgalarga bo‘linadi.
Ertapishar navlarda maysalar unib chiqqandan barralarining birinchi terimigacha 40-50 kun, o‘rtapishar navlarida 50-60 kun, o‘rtagi kechpishar navlarda 60-70 kun, kechpishar navlarda 70 kundan ortiq vaqt o‘tadi.
Ishlatilishiga ko‘ra bodring navlari asosan yangiligicha istehmol qilinadigan salatbop, tuzlama, har xil usulda konservalanadigan, tuzlanadigan, marinadlanadigan va boshqa navlarga bo‘linadi.
Ishni bajarish uchun namuna
Ushbu topshiriqni bajarish bodring navlari kollektsiyasi uchastkasida bajariladi.
Talabalar jonli o‘simlikni ta’riflashni 8-forma 6o‘yicha tuzilgan xisobotga yozadilar.
Barg plastinkasining shakli: yuraksimon, burchaksimon, yurak-bo‘laksimon, besh bo‘lakli, besh karra qarqilgan.
Barrasi: sharsimon, sallassimon, tuxumsimon, teskari tuxumsimon, barmoqsimon yoki asosi o‘roqsimon, egri yoysimon;
Barrasiningyirik-maydaligi: mayda (8 sm gacha), o‘rtacha (8-12 sm), yirik (12­18 sm) va juda yirik (18 sm dan yirik);
Barrasiningyuzasi: silliq (yaltiroq), mayda bo‘rtikli, yirik bo‘rtikli;
Barrasining rangi: oq, salat rangida, och yashil va to‘q yashil;
Barrasining olti xil shakli bo‘ladi: 1) barraning asosiy foni rangidan keskin ajralgan aniq oqish chiziq; 2) asosiy fon bilan qo‘shilib ketadigan noaniq iziqlar; 3) barrasining uchida oq dog‘lari bor; 4) epidermisida mayda oq dog‘lar bor; 5) mevasining uzunasi bo‘ylab cheti to‘g‘ri burchakli dog‘lari bor; 6) shakllari bo‘lmaydi.
Barrasining ko‘ndalang kesimi: yumaloq, yumaloq-uch qirrali, uch qirrali va aniq uch qirrali;
Urug‘ligining rangi: oppoq, oq-yashil, to‘q sariq, sariq, jigarrang, xira sariq;
Urug‘lik mevasining to‘ri to‘qqiz tipida bo‘ladi: 1) to‘ri bo‘lmaydi; 2) to‘rining mayda elementlari bor; 3) to‘rning yirik element-lari bor; 4) yirik kattakli to‘ri bor; 5) mayda katakli to‘ri bor; 6) Har xil shaklda to‘rlangan; 7) uzuq-uzuq to‘rlangan; 8) uzunasiga katakli to‘ri bor; 9) ikki yoqlama to‘ri bor;
Urug‘ligi asosining shakli: yumaloq, silliq, yumaloq segment-lashgan, cho‘ziq silliq va cho‘ziq segmentlashgan bo‘ladi.
Vegetatsiya davriga ko‘ra: ertapishar (maysalari unib chiqqandan barralari-ning birinchi termigacha 40-50 kun), o‘rtapishar (60-70 kun) v kechpishar (70 kundan ortiq) navlarga bo‘linadi.

OChIQ MAYDONLAR UChUN BODRING NAVLARI
64-rasm. NAVRO‘Z Ertapishar nav, birinchi terimga qadar o‘suv davri 40-45 kun. Naychasi silindrsimon, uzunligi o‘rtacha, tuklari oq aralash. Mevasi silliq, ko‘m-ko‘k, yaltiroq, vazni 100-110 g, uzunligi 11-12 sm, diametri 4,0-4,5 sm, degustatsion bahosi 5,0 ball. Hosildorligi 25-30 t/ga. Ertagi,o‘rtagi va kechki muddatlarda va shaffof plyonka ostida yetishtirishga yaroqli.		65-rasm. OMAD Ertapishar nav, birinchi terimga qadar o‘suv davri 40- 45 kun. Palagi o‘rtacha, tartib shoxlari ko‘p, barglanishi yaxshi. Bargi ovalsimon, kam qirrali, yashil rangli. Meva­si silindrsimon, yuzasi silliq, yuzasida rasmi yo‘q, yashil rangli, vazni 110-115 g, degustatsion bahosi 4,0 ball. Tar­kibida quruq modda miqdori 4,4%. Hosildorligi 18-22 t/ ga. Un shudring kasalligiga chidamli.
66-rasm. TALABA O‘rtapishar nav, birinchi terimga qadar o‘suv davri 42- 45 kun. Palagi o‘rtacha, tartib shoxlari soni o‘rtacha, bargi ovalsimon, kam qirrali, to‘q yashil. Tugunchasi uzunchoq silindrsimon, yuzasi ariqchali, mayin qoramtir tuk bilan qoplangan, uzunligi 3,5-4,0 sm. Mevasi silindrsimon, yuza­si silliq, to‘q yashil rangli, yuzasida rasmi yo‘q, vazni 118- 120 g, degustatsion bahosi 5,0 ball. Tarkibida quruq mod­da miqdori 4,2%. Hosildorligi 20-22 t/ga. Un shudring ka­salligiga chidamli.		67-rasm. ZILOL Ertapishar nav, birinchi terimga qadar o‘suv davri 42- 45 kun. Mevasi silindir-simon, yashil, yuzasi cho‘tir, vazni 80-85 g. Hosildorligi: erta bahorda ekilganda 30-40 t/ga, yozgi muddatda ekilganda 20-25 t/ga. Konservalash va tuzlashga yaroqli, un shudring kasalligiga chidamli.
68-rasm. ERTAGI 645 Ertapishar nav, birinchi terimga qadar o‘suv davri 40- 45 kun. Palagi o‘rtacha xajmda, poyalanishi va barglanishi o‘rtacha. Bargi besh qirrali, chetlari o‘rtacha qirqilgan, yashil rangli. Mevasi silindrsimon, silliq, uzunligi 8-10 sm, vazni 100-118 g, to‘q yashil rangli, eti yumshoq, qalin, kam karsillaydi, sersuv, degustatsion bahosi 4,4 ball. Hosildorligi 24-28 t/ga.	69-rasm. GULNOZ O‘rtapishar nav, birinchi terimga qadar o‘suv davri 42- 45 kun. Palagi o‘rtacha, poyalanishi va barglanishi o‘rtacha. Bargi besh qirrali, chetlari o‘rtacha qirqilgan, yashil rangli. Mevasi silindrsimon, yuzasi silliq, rangi to‘q yashil, vazni 110-115 g, degustatsion bahosi 4,4 ball. Hosildorligi 18-22 t/ga. Un shudring kasalligiga chidamli.
70-rasm. SAFAR Ertapishar nav, birinchi terimga qadar o‘suv davri 41-44 kun. Naychasi silindr-imon, uzunligi o‘rtacha, tuklairi oq aralash.Mevasi silliq, ko‘m-ko‘k, yaltiroq, vazni 100-105 g, uzunligi 11,5-12,5sm, diametri 3,3-3,7 sm. Hosildorligi 19-22 t/ga. Ertagi, o‘rtagi va kechki muddatlarda ekishga yaroqli. Un shudring kasalligiga chidamli.	71-rasm. MAGISTR O‘rtapishar nav, birinchi terimga qadar o‘suv davri 43- 48 kun. Palagi uzun 1,10 m. Bargi o‘rtacha, qirrali, chetla­ri tekis, yashil. Mevasi silindrsimon, yuzasi silliq, to‘q yashil rangli, vazni 80-100 g, uzunligi 15 sm, degustatsion bahosi 5 ball. Hosildorligi 18-20 t/ga. Yangiligicha iste’mol qilish uchun mo‘ljal-langan.

Ishni bajarish tartibi. Ushbu topshiriqni bajar-ish uchun o‘qivchilar respublikamizda rayonlashtirilgan bodring va sabzavot qovoqchalarini morfologik belilarini o‘rganish va tasvirni chizish Hamda navlarini ta’riflash (16-jadval).


16- jadval