10. Korxona mahsulotlariga narxni shakillanishi

Tarmoqda narxning shakillanishi
 
1) Ishlab chiqarish harajatlari. U qanchalik kam bo‘lsa narx shunchalik past 
bo‘ladi va aksincha. Tovarning ishlab chiqarish xarajatlari ustiga ishlab 
chiqaruvchining foydasini qo‘yib sotilishi, ya'ni ishlab chiqaruvchi taklif 
qilgan narxda sotilishi unga qilgan harajatlarni (moddiy va mehnat 
xarajatlarini) jamiyat tomonidan tan olinganligini bildiradi. 
2) Tovarning nafliligi, ya'ni uning iste'molchilarga foydalilik darajasi. Ularning 
ehtiyojlarini qondirilish darajasi, yuqori bo‘lsa iste'molchi yuqori narx 
to‘lashga rozi bo‘ladi. 
3) Talab va taklifning nisbati, ya'ni biror bir tovarga talab katta bo‘lsayu, u 
tovarning taklifi kam bo‘lsa narx yuqori bo‘ladi va aksincha. 
4) Raqobat, u taklif orqali narxga ta'sir qiladi. Agar raqobatchilar ko‘p bo‘lsa 
narx pasayadi, agar oz bo‘lsa, o‘zaro til biriktirib olsalar, narx baland 
bo‘ladiDemak, takomillashgan bozor sharoitida ishlab chiqaruvchi bozor 

---

narxiga ta'sir ko‘rsata olmas ekan, ya'ni narx darajasi sub'ektning ong 
saviyasi, irodasiga bog‘liq bo‘lmagan holda bozor tomonidan shakllanadi. 
Bu yerda ishlab chiqaruvchi foydasini narxni o‘zgartirish hisobiga emas, 
balki yalpi daromad bilan yalpi ishlab chiqarish xarajatlari o‘rtasidagi farqni 
ko‘paytirish hisobiga oladi. 
Narxni aniqlash usullari
 
"O'rtacha xarajat va foyda" usuli yordamida narxni hisoblash. Ishlab chiqarish 
birligining umumiy qiymati aniqlanadi, foyda umumiy qiymatga foiz sifatida 
qo'shiladi va mahsulot bahosi olinadi.
Noqonuniy tahlil va maqsadli foyda ta'minoti asosida narxlarni hisoblash. Bunday 
holda, Korxona unga kerakli daromadni ta'minlaydigan narxni belgilashga intiladi. 
Usul Breakven jadvaliga asoslanadi. Grafik daromad miqdori xarajatlar so’mmasiga 
teng bo'lgan buzilgan nuqtani aniqlashga imkon beradi.
Mahsulotning qabul qilingan qiymatiga qarab narx. Korxona iste'molchilar ongida 
narx bo'lmagan usullardan foydalangan holda mahsulot qiymati to'g'risida g'oyani 
shakllantiradi: sotishdan keyingi xizmat, mijozlarga mahsus kafolatlar va hk taqdim 
etadi.
• Talabga yo'naltirilgan narx.
• Raqobat narxlari, ya'ni. narxlarni joriy narxlarda belgilash.
Barcha hisob-kitoblarni amalga oshirgandan so'ng, ishlab chiqarilgan mahsulotning 
yakuniy narxi belgilanadi.
Nazorat savollari
 
1.Mahsulotlar narxi deganda nimani tushunasiz? Narxga ta'sir qiluvchi omillar.
2.Narxning asosiy funktsiyalari nimalardan iborat?
3.Korxonaning ulgurji narxi, korxonaning sotish narxi, chakana narx qanday 
belgilanadi?
4. Narxlarni shakllantirishda qo'llaniladigan asosiy usullar qaysilar?

---