10-mavzu. Biznes modellarni ishlab chiqish

9. Xarajatlar tarkibi. Biznes modelning eng muhim xarajatlari qanday? 
Asosiy resurslardan qaysi biri eng muhim? Qanday asosiy faoliyat turlari eng ko'p 
xarajatlarni talab qiladi? 
Xarajatlar har qanday biznes modelida minimallashtirilishi kerak. Biroq, ba'zi 
modellar uchun tejash, boshqalarga qaraganda muhimroqdir. Xarajatlarning tuzilishi 
nuqtai nazaridan biznes modellarini ikkita sinfga bo'lish maqsadga muvofiq: 
xarajatlarga qaratilgan yondashuvlar va qiymat taklifiga qaratilgan yondashuvlar. 
Ular gohida balanslashgan ko’rinishda ham bo’ladi. 
Xarajatlarga yo'naltirish 
Iqtisodiy yo'naltirilgan biznes modellari minimal xarajatlar tarkibini yaratish 
va saqlashni, arzon narx takliflarini ishlatishni, mijozlarga xizmat ko'rsatishni 
maksimal darajada avtomatlashtirishni va tashqi autsorsingni o'z ichiga oladi. 
Southwest, EasyJet va Ryanair kabi arzon aviakompaniyalar iqtisodiy tejamkorlikka 
mo'ljallangan biznes modellaridan foydalanadilar. 
Qiymatga yo'naltirish 
Ba'zi kompaniyalar biznes modellarini yaratishda xarajatlarga emas, balki 
qiymatga e'tibor berishadi. Odatda, ushbu biznes modellari yuqori sifatli taklif va 

---

xizmatning yuqori darajasiga ega. Ushbu toifaga, masalan, yuqori darajada xizmat 
ko'rsatadigan hashamatli mehmonxonalar kiradi. 
Tuzilishi bo'yicha xarajatlarni quyidagi toifalarga bo'lish mumkin: 
O’rnatilgan xarajatlar 
Tovarlar yoki xizmatlar hajmidan qat'iy nazar o'zgarishsiz qoladigan xarajatlar. 
Bularga ishchilarning ish haqi, ijara haqi va asosiy vositalar kiradi. Biznesning ayrim 
turlari, xususan ishlab chiqarish korxonalarida doimiy xarajatlarning ulushi katta. 
O'zgaruvchan xarajatlar 
Tovarlar yoki xizmatlar hajmiga qarab o'zgarib turadigan xarajatlar. 
Ko’ngilochar tadbirlarni tashkil etish kabi ba'zi bir biznes turlarida o'zgaruvchan 
xarajatlarning ulushi katta.