10-mavzu: Sodda gap sintaksisi. Gapni boʻlaklari. Bosh boʻlaklar. Ega va uning ifodalanishi. Kesim, uning turlari, ifodalanishi. Gap boʻlaklarining ta’rifi va tasnifi. Ega va uning ifodalanishi. Kesimning ta’rifi va turlari

Gapning turlari 
O’zbek tilida gaplar turli nuqtayi nazardan tasnif qilinadi. 
I. Ifoda maqsadiga ko’ra. 
II. Emotsionalikka ko’ra. 
III. Tuzilishiga ko’ra. 
Har bir gap o’zida so’zlovchining yoki yozuvchining shu gapini aytishidan 
maqsadini ham ifoda etadi. Shu gap orqali muallif bir fikrni aytmoqchi yoki 
so’ramoqchi bo’lsa yoxud o’zining xohish yoki iltimosini bayon qiladi. Ifoda 
maqsadiga ko’ra va bu maqsad bilan bog’liq bo’lgan intonatsiyaga ko’ra gaplar 
uchga bo’lib o’rganiladi: 
a) darak gap. 
b) so’roq gap.
v) buyruq gap 
Emotsionallikka ko’ra gaplar ikki turga bo’linadi: emotsional gaplar yoki 
undov gaplar va emotsional bo’lmagan gaplar. Darak, so’roq, buyruq gaplar darak, 
so’roq, buyruq ohangi bilan aytilsa, emotsional bo’lmagan gaplar deb yuritiladi. 
Yuqorida sanab o’tilgan gaplar kuchli his-hayajonga ega bo’lishi bilan emotsional 
gapga aylanadi. Emotsional gaplar undov gaplar deb ataladi. 
Tuzilishiga ko’ra gaplar sodda va qo’shma bo’ladi. Gaplarning bunday bo’-
linishi ularning tarkibidagi predikativlik birliklarning soniga, miqdoriga asoslanadi. 
1. Sodda gaplar. Bunday gaplar bir struktura asosidan, ya’ni bir 
ega va bir kesim markazidan tashkil topadi. Ikkinchi darajali bo’laklar
esa ana shu 2 markaz atrofida jamlanadi. Masalan: Bog’da bulbul 
sayraydi. 
2. Qo’shma gaplar. Ikki struktura asosidan, ikki predikativ
birlikdan tashkil topadi. Masalan: Bog’da bulbul sayraydi, ko’nglim
guldek yayraydi. 
SODDA GAP TURLARI 

---

Sodda gaplar grammatik asosining tarkibiga ko’ra ikkiga bo’linadi: ikki 
bosh bo’lakli gaplar va bir bosh bo’lakli gaplar. Grammatik asosi ikki bosh 
bo’lakdan – ega va kesimdan iborat bo’lgan gaplar ikki bosh bo’lakli gaplar 
deyiladi. M: Mehnatdan do’st ortar. (Maqol).
Grammatik asosi bir bosh bo’lakdan iborat bo’lgan gaplar bir bosh bo’lakli 
gap deb yuritiladi. Masalan: Gapni gapir uqqanga, jonni jonga suqqanga. (Maqol).