11-боб. Аудиторлик танлаш

Назорат процедураларини тестлаш билан боғлиқ танлаш рисклар

Аудитор томонидан назорат рискининг баҳоси	Тўлиқ умумий тўпламга нисбатан ички назорат тизимининг ҳозирги ҳолати
	Самарали	Самарасиз
Паст	Тўғри хулоса	Ички назорат ишончлилигини нотўғри қабул қилинганлик риски Умумий тўпламда назоратнинг пасайиши танлашда кўрсатилганлигага нисбатан юқори(шунингдек, назорат рискинин баҳолаш риски деб номланувчи ўта паст ёки ўта юқорилик риски). Аудитни самарасизликка олиб келади
Юқори	Умумий тўпламда назоратнинг пасайиши танлашда кўрсатилганлигага нисбатан паст(шунингдек, назорат рискинин баҳолаш риски деб номланувчи ўта юқори ёки ўта паст риски). Аудитни самарасизликга олиб келади.	Тўғри хулоса

Счетлар салъдолари тафсилотлари тестлаш билан боғлиқ танлаш риски
Танлашдан, шунингдек счетлар салдосидаги бузиб кўрсатиш (хато) лар миқдорини баҳолашда ҳам фойдаланилиши мумкин. Аудитор, масалан, моддий заҳиралар елементларидан танлаб олишни амалга ошириши ва нархларга оид тестни бажариши мумкин. Агар танлаб олишда нархга оид хатолар бўлса, аудиторлар бу хатони моддий заҳиралар нотўғри баҳоланганлиги учун жамланганлигини жиддий бўзилган деб хисоблаш мумкинлигини аниқлаш учун жамланганликда амалиётда қўллаб кўрадилар. Баланс қийматини нотўғри қабул қилиш риски шундай риск хисобланадики, аудитор счетлар салъдоси жиддий хатоликларга ега емас деган хулосага келади, аслида еса счетлар салъдоси жиддий хатоликларга ега бўлади.
Аудиторнинг асосий муаммоси детал (тафсилот) ларнинг мустақил тестлари билан боғлиқ танлаб олишларни бажара бориб, баланс қийматини нотўғри қабул қилиш рискини назорат қилиши хисобланади. Счетлар салдосини нотўғри қабул қилишда жиддий хатоликлар бўлади, лекин танлаб олиш натижалари аудиторни счетда жиддий хатоликлар йўқ деб хисоблашга мажбур қилади. Жиддий хатоликлар билан ҳеч қандай қўшимча аудиторлик текшируви ўтказилмайди ва молиявий хисоботлар жиддий хатоликлар билан тўзилади. Бошқа томондан агар аудитор жиддий хатолари бўлмаган танланганликни нотўғри оғиштириши керак бўлганда еди, мижоз еътироз билдирар ва аудиторни қўшимча иш бажаргани учун тақдирлаган бўлар еди. Қўшимча аудиторлик текшируви мос келмайдиган хулосаларни тўғрилашга олиб келиши керак. Баланс қийматининг нотўғри оғиши риски шу тарзда аудитинг самарадорлигига тегиб ўтади, лекин бу аудиторнинг молиявий хисоботларнинг ҳаққонийлиги ҳақидаги тўлиқ хулосасига тегмаслиги керак.

11.3.Танлашнинг статистик ва ностатистик турлари

Аудиторлар ностатистик ва статистик танлашдан фойдаланадилар. Агар зарур тарзда фойдаланилса танлаш ҳар қандай ёндашуви етарлича тегишли аудиторлик далилларини тақдим етишда самарали бўлиши мумкин. Ностатистик танлашлар аудиторга танлаб олиш ҳақидаги нотўғри талқин қилиш рискини статистик жиҳатдан назорат қилиш ёки ўзгартиришга рухсат бермайди. Статистик танлаш аудиторга танлаб олишнинг мос келувчи ҳажмини аниқлаш ва танлаб олишлар натижаларини баҳолашда ёрдам бериш учун мулоҳазалари ва тажрибалари билан бир қаторда еҳтимоллар назариясини ва статистик танлаб олишни ҳам қўллашни ўз ичига олади. Аксинча, ностатистик танлаш еҳтимоллик назарияси ва статистик хулосаларни қўллаш кўзада тутиламайди; бунинг ўрнига аудиторга танлаб олишнинг мос келувчи ҳажмини аниқлаш ва танлаб олишлар натижаларини баҳолашда ёрдам бериш учун аудиторнинг мулоҳазалари ва танлаб олишни қўллашдаги тажрибасида қўлланилиши кўзда тутади. жадвал ностатистик ва статистик танлашни тегишли ўлчамларда таққослайди.