11-mavzu. Sanoat korxonalarining investitsion va innovatsion faoliyati

Innovatsiyalarni boshqarish

Jahon tajribasi barcha sohalarda sifatli o`sishni ta’minlovchi yangiliklarni uzluksiz tarzda amaliyotga joriy etish jamiyat va iqtisodiy rivojlanishning harakatlantiruvchi kuchiga aylanganligini ko`rsatmoqda. Bugun rivojlanishning innovatsion modellari va “aqlli” texnologiyalar amalga oshirilayotgan mamlakatlar eng muvaffaqiyatli va barqaror hisoblanadi.
Bu esa o`z navbatida innovatsiyalarni boshqarishni taqozo etadi. Umuman olganda innovatsiyalarni boshqarish 2 darajada olib borilishi mumkin:

• 
  Makrodarajada
  
• 
  Mikrodarajada
  

Makrodarajada innovatsiyalarni boshqarish bu – davlat miqyosida innovatsiyalarni boshqarish tizimini shakllantirish bilan, mikrodarajada esa - korxonada innovatsiyalarni boshqarishni tashkil etish, ya’ni innovatsion jarayonni yo`lga qo`yish bilan bog`liq harakatlarni amalga oshirishga qaratilgan.
Makrodarajada innovatsiyalarni boshqarish. Innovatsion rivojlanish uchun mas’ul idoralarning asosiy vazifasi innovatsiya va fan yutuqlarini keng joriy etish hisobiga mamlakatning iqtisodiy o`sishi va jahon bozorlaridagi raqobatbardoshligini ta’minlash hamda iqtisodiyotda intellektual ulushning ko`payishi hisoblanadi.
2017-2021 yillarda O`zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo`nalishi bo`yicha Harakatlar strategiyasida aholi farovonligini tubdan oshirish va turmush sifatini yaxshilash, jamiyat va davlatni har tomonlama hamda jadal rivojlantirish, mamlakatni modernizasiya qilish va hayotning barcha sohalarini liberallashtirish bo`yicha aniq maqsadlar belgilab olindi. Boshqacha qilib aytganda, biz O`zbekistonni ishlab chiqarishda innovatsiya va intellektual hissaning yuqori ulushi bo`lgan barqaror bozor iqtisodiyotiga, zamonaviy va global bozorda raqobatbardosh sanoatga, shuningdek, qulay investitsiyaviy va ishchanlik muhitiga ega jadal rivojlanayotgan mamlakatga aylantirishimiz lozim. Qo`yilgan maqsadlarga O`zbekistonni rivojlanishning innovatsion modeliga to`liq o`tkazmasdan turib erishish mumkin emas, bu mamlakatda innovatsion faoliyatni davlat tomonidan qo`llab-quvvatlashning hamda davlat boshqaruvi, iqtisodiyot ustuvor tarmoqlari va ijtimoiy sohaga innovatsion g`oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarni amalda joriy qilishni rag`batlantirishning samarali tizimini yaratish zaruratini taqozo etadi. 
Biroq, boy intellektual va infratuzilmaviy salohiyatga qaramasdan, mamlakatda innovatsiyalarni joriy etish ishlari tizimli asosda yo`lga qo`yilmagan, bunga quyidagi tizimli muammolar mavjudligi sabab bo`lgan:

• 
  davlatning rivojlanish dasturlarini ishlab chiqishda zamonaviy fan va innovatsion texnologiyalarning yutuqlari va rivojlanish tendensiyalari lozim darajada kompleks tahlil qilinmasdan va o`rganilmasdan kelgan; 
  
• 
  innovatsion g`oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarni strategik prognoz qilish, qo`llab-quvvatlash va joriy etishni, shuningdek, mamlakatning ilmiy-tadqiqot va axborot-tahlil muassasalari faoliyatini muvofiqlashtirishni ta’minlaydigan yagona organ mavjud emas; 
  
• 
  innovatsion g`oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarni amalga oshirishda davlat-xususiy sheriklik imkoniyatlarini keng tatbiq etish, investitsiyalarni jalb etishga, shuningdek, innovatsion mahsulotlarni joriy etish uchun infratuzilmani takomillashtirishga etarli e’tibor qaratilmayapti;
  
• 
  yuqori texnologiyalar, nou-xau va zamonaviy ishlanmalarni joriy etishni talab qiluvchi ustuvor soha va tarmoqlarni aniqlash bo`yicha tizimli va maqsadga yo`naltirilgan faoliyat yo`lga qo`yilmagan;
  
• 
  innovatsion g`oyalar, ishlanmalar va texnologiyalar sohasida yuqori salohiyatga ega bo`lgan xorijiy (xalqaro) tashkilotlar bilan hamkorlik past darajada saqlanib qolmoqda. 
  

Mavjud muammolarni hal qilish, shuningdek, innovatsion faoliyatni qo`llab-quvvatlash, innovatsion g`oyalar, ishlanmalar va texnologiyalar, ilmiy yutuqlarni joriy etishni rag`batlantirishning institusional va tashkiliy-huquqiy asoslarini tubdan takomillashtirish maqsadida O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan “O`zbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligini tashkil etish to`g`risida”gi Farmon qabul qilindi. 
Mazkur Farmonga innovatsion g`oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarni keng joriy etish borasida Ma’muriy islohotlar konsepsiyasini amalda ro`yobga chiqarish bo`yicha muhim qadam sifatida qarash mumkin. 
Farmon bilan strategik rejalashtirish tizimini yaratish, davlat boshqaruvining innovatsion shakllarini amalga kiritish, fan va innovatsiya faoliyatini rivojlantirishning zamonaviy infratuzilmasini shakllantirish, investitsiyalarni keng jalb qilish, huquqiy bazani takomillashtirish, ilmiy-tadqiqot va innovatsiya faoliyatini qo`llab-quvvatlash va rag`batlantirish, ijtimoiy va iqtisodiy hayotning dolzarb sohalariga ilg`or texnologiyalarni faol joriy etish kabi mamlakat innovatsion rivojlanishining asosiy yo`nalishlaribelgilandi. 
Farmon bilan O`zbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligi tashkil etildi hamda uning davlat va jamiyat qurilishi, iqtisodiyot, qishloq xo`jaligi, ijtimoiy rivojlanish, ilg`or texnologiyalarni joriy etish, shuningdek, atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish sohalaridagi faoliyatining asosiy yo`nalishlari nazarda tutildi. Bundan kelib chiqib, Innovatsion rivojlanish vazirligi O`zbekiston Respublikasining innovatsion va ilmiy-texnik rivojlanishi sohasidagi yagona davlat siyosatini amalga oshiruvchi organ etib belgilandi. Vazirlik davlat ilmiy-texnikaviy dasturlari va loyihalarining yagona buyurtmachisi bo`ladi, innovatsion g`oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarni joriy etish bo`yicha davlat boshqaruv organlari, ilmiy-tadqiqot, axborot-tahlil muassasalari va boshqa tashkilotlar faoliyatini muvofiqlashtiradi. 
Innovatsion texnologiyalar hisobiga rivojlanishning zamonaviy yondashuvlarini ishlab chiquvchi, shartli ravishda “kelajak vazirliklari” deb nomlanuvchi ixtisoslashtirilgan idoralarni tashkil qilish bo`yicha jahon tendensiyasini qayd etib o`tish lozim. 
Faoliyatda bir-birini takrorlashni istisno etish, yagona yondashuvlarni ta’minlash maqsadida 2018 yil 1 yanvardan boshlab Fan va texnologiyalar bo`yicha Davlat komissiyasi, Fan va texnologiyalar bo`yicha Davlat komissiyasi huzuridagi Ilmiy-texnik faoliyatni qo`llab-quvvatlash va rivojlantirish jamg`armasi, shuningdek, Fan va texnologiyalar agentligi tugatildi. Tashkil etilgan Innovatsion rivojlanish va novatorlik g`oyalarini qo`llab-quvvatlash jamg`armasi o`tkazilayotgan tadqiqotlar bo`yicha hisobot berishning shaffof tizimidan foydalangan holda innovatsion g`oyalar va ularni ishlab chiqishni moliyalashtirishning markazlashtirilgan manbasi hisoblanadi.
Innovatsion faoliyatni davlat tomonidan qo`llab-quvvatlanishining aniq shakllariga quyidagilar kiradilar:

• 
  to`g`ridan to`g`ri moliyalashtirish;
  
• 
  yakka kashfiyotchilar va kichik tatbiq etuvchi korxonalarga imtiyozli bank ssudalarini berish;
  
• 
  katta soliq imtiyozlaridan foydalanuvchi venchurli innovatsion fondlarni tashkil qilish;
  
• 
  yakka kashfiyotchilar uchun davlat potentli bojlarini pasaytirish;
  
• 
  resursni tejovchi kashfiyotlar bo`yicha potentli bojlarni to`lash muddatlarini kechiktirish;
  
• 
  texnologiyalar, texnoparklar tarmog`ini tashkil qilish va h.k.