12-маъруза. Органик моддаларнинг асосий манбалари. Нефт, табиий газ, КЎмир, сланц ёқИЛҒиси. ЁҚИЛҒи турларини қайта ишлаш
Download 1.64 Mb. Pdf ko'rish
|
|
14- ж а д в а л
Таркибидаги олтингугуртнинг миқдорига кўра нефтни қайта ишлашнинг иқтисодий самарадорлиги Курсаткичлар Кам олтингугуртли Олтингугуртли Олтингугурти затеречний нефти қорабулоқ нефти роташкин нефти туймази н нефти арланский нефти Қайта ишлайдиган операциялар сони. Тоза нефть маҳсулотларининг 9 68 19 4 с. – 00 т. 5-90 9 70 22 3-50 5-00 13 66 18 4-90 7-40 13 67 18 5-00 7-40 13 53 30 4-80 9-40 Қозон ёқилғиси унуми, % 1 тонна нефтни қайта ишлашга сарфланадиган 1 тонна тоза нефть маҳсулотларини қайта ишлашга сарфланади-ган харажатлар ларнинг баъзилари тез смола ҳосил бўлиш процессларини келтириб чиқаради. Нефтда 2—3% миқдорда азотли бирикмалар бўлади. Нефтдаги минерал аралашмалар — қум элементлари ва сувдир. Нефть билан ер остидан муаллақ ҳолдаги минерал аралашмалар — қум ва тупроқнинг каттиқ заррачалари ҳам ер юзига қалқиб чиқади. Нефтда сув икки хил: тиндириб қўйилганда ажраладиган ва фақат махсус усуллар ёрдамидагина ажратса бўладиган барқарор эмульсиялар ҳолида бўлади. Нефтдаги минерал тузлар, масалан кальций хлорид ва магний хлорид сувда эриган ҳолатда бўлади. Кул элементлари (натрий, кальций, магний, 213 темир, никель ва бошқалар (нефтда процентнинг юздан ва ҳатто мингдан бир улушлари қадар миқдорда) бўлади. Нефть фракцияларининг миқдори. Нефть таркибидаги углеводородларнинг қайнаш ҳароратлари турлича. Шунинг учун нефть қиздирилганда дастлаб қайнаш ҳароратлари паст бўлган углеводородлар, сўнгра қайнаш ҳароратси юқори бўлганлари тегишли ҳароратларда қайнай бошлайди. Агар муайян ҳароратлар оралиғида, масалан 50 дан 60°С гача, 60 дан 70°С гача ва ҳоказоларда ажралиб чиқаётган буғни совитиб конденсат йиғиб олинса, у ҳолда ҳар қайси конденсат (фракция) бир-биридан физикавий хоссалари жиҳатидан анча фарқ қилади. Суюқликни бундай ҳайдаш фракциялаб (бўлаклаб) ҳайдаш ёки фракциялаб дистиллаш "дейилади. Фракциялаб ҳайдаш қурилмаси 76-расмда кўрсатилган. Нефтнинг 50°С гача қайнайдиган фракцияси, асосан, пентанлар ҳамда гексанлардан иборат бўлади ва петролей эфир дейилади. Ундан кейин бензиннинг (50—205°С да қайнаб чиқади) ва сўнгра керосиннинг (150—315°С) таркибий қисмлари ажралиб чиқади. Керосин илгари ёритувчи материал сифатида ишлатилар эди, ҳозирги кунда эса ундан самолётларнинг реактив двигателлари ва дизель — моторлар учун ёқилғи сифатида фойдаланилади. Кейинги фракция—газойль, бошқача айтганда соляр мойи (270—350°С оралиғида қайнайди). Соляр мойининг ёнувчанлиги бензин ва керосинга нисбатан камроқ ва улардан арзонроқдир. Газойлдан оғирроқ фракциялар сурков материаллари сифатида ишлатилади. Ниҳоят, янада оғирроқ фракциялар одатдаги ҳароратда мазсимон ҳолатда бўлади. Юқори молекуляр қаттиқ углеводородларнинг (парафинлар ва церезинларнинг) қолган мой билан аралашмаси петролатум дейилади. Ундан церезан, медицина ва техника вазелин ҳамда бошқа маҳсулотлар олинади. Қолдиқ фракциянинг таркиби нефть қайси кондан олинганлигига боғлиқ. Баъзан қуруқ ҳолатда ҳайдашдан кейин қолган колдиқ, асосан, углероддан иборат бўлади. Бу нефть коксидир. Барча фракциялар ажратиб олингандан кейин, одатда, қорамтир ковушоқ қаттиқ модда қолади, бу модда нефть битуми дейилади. Битумни оксидлаб, йўлларга ётқизиш учун ишлатиладиган асфальт тайёрланади. Нефтнинг қаттиқ фракцияларидан |
