12-мавзу. Геоэкологик прогнозлаштириш ва пргноз

Бутун республика ҳудуди бўйича табиий муҳитнинг келажакда (айтайлик, яқин 5-10 йил давомида) ўзгаришини башорат қилиш лозим, лекин бу вазифа ўта мураккаб ва қийинлигини эътиборга олиб унинг айрим ҳудудлари бўйича прогноз ишларини амалга ошириш ҳам катта аҳамиятга эга. Бу жиҳатдан ҳозирда Ўрта Осиёда энг долзарб муаммо бўлиб турган Орол денгизи муаммосини кейинги йилларда ривожини билиш муҳимдир.

Орол денгизининг келажакдаги ҳолати.

Орол денгизининг келажакдаги ҳолати энг аввало унга қуйиладиган Амударё суви миқдорига боғлиқ. 1995 йилдан бошлаб Орол ҳавзасида нисбатан кам сувлик даври бошланди, натижада кейинги вақтларда денгизга сув жуда кам қуйилмоқда (1995 йилда Сирдарё билан биргаликда 10,3; 1996 йилда-7,5; 1997 йилда-6,7 км3). Бу ҳолат денгиз сатҳиннг кескин тушиб кетишига таъсир этди. Оролнинг гидрорежим ҳолатининг прогнози Амударё оқимининг ҳажмига тўғридан-тўғри боғлиқ.

Агарда денгизга Амударё орқали йилига мунтазам равишда 20-30 км3 гача сув қуйилса, унинг сатҳи 33 м дан 36 м мутлақ баландлик орасида бўлади, агарда оқим 20 км3 дан кам бўлса, (бунда сув сатҳидан бўладиган буғланиш миқдори йилига 0,86 м ни ташкил қилади) у ҳолда (сатҳи 24 м га пасайганда Катта денгиз икки қисмга ажралади). Бунда ғарбий (энг чуқур) қисми анча вақтгача мавжуд бўлади, шарқий (энг саёз қисми борган сари шўрланиб боради (1 босқичда 60-70 г гача), кейинчалик шўрланиш секинлашади. Шарқий кўлнинг атрофи оппоқ ҳаётсиз туз минтақаси билан қопланади, аввалига сулфат, кейинчалик хлорид таркибидаги шўрхоклар устун бўлади.

Агарда денгизга Амударё орқали йилига мунтазам равишда 20-30 км3 гача сув қуйилса, унинг сатҳи 33 м дан 36 м мутлақ баландлик орасида бўлади, агарда оқим 20 км3 дан кам бўлса, (бунда сув сатҳидан бўладиган буғланиш миқдори йилига 0,86 м ни ташкил қилади) у ҳолда (сатҳи 24 м га пасайганда Катта денгиз икки қисмга ажралади). Бунда ғарбий (энг чуқур) қисми анча вақтгача мавжуд бўлади, шарқий (энг саёз қисми борган сари шўрланиб боради (1 босқичда 60-70 г гача), кейинчалик шўрланиш секинлашади. Шарқий кўлнинг атрофи оппоқ ҳаётсиз туз минтақаси билан қопланади, аввалига сулфат, кейинчалик хлорид таркибидаги шўрхоклар устун бўлади.