14- lekciya. Senuroz, exinokokkoz kesellikleri. Reje

Cenuroz (tentak) - Bul gel`mintoz kesellik bolıp, onı yit, túlki hám qasqırlardıń jińishke isheklerinde parazitlik qılatuǵın lenta sıyaqlı cestoda Mul`ticens mul`ticeps tıń lichinkası - Cenurus cerebralis qozǵaydı. Bul kesellik adamda da ushıraydı. Cenuroz keselliginen ólgenlerdiń 99% bir jasqa jetpegen qozı, ılaq, buzawlar hám tek 1% úlken jastaǵı mallar qúraydı.
Qozǵatıwshısı - góbik formasında bolıp, sharwa malları hámde adamnıń bas hám arqa miyinde parazitlik qıladı, nerv sistemasınıń xızmetin buzadı. Kesel mal tınıshsızlanıp, tıpırshılay baslaydı hám bir jerde aylana beredi. Góshxor haywanlardıń jińishke isheklerinde parazitlik qıladigan jınısıy voyaga etgan cestoda Mul`ticeps mul`ticepsning uzınltuǵın 40-80 sm, ol skoleks, moyın hám buwınlardan ibarat. Skoleksnniń 4 sorıǵıshı hám kishkene shax sıyaqlı ilmeksheleri bar. Buwınlarınıń sanı 200-250. Tuxımları 4 perde menen oralǵan. Lichiinka - góbik tınıq suyıqlıq penen tolǵan, onda 200-250 skoleksi top-top bolıp qosılıp turadı.
Rawajlanıwı. Parazit ushın definitiv iyesi tiykarınan yit bolıp (qasqır, pıshıq, túlki) olardıń jińishke isheginde parazitlik qıladı. Tuxım menen tolıp jetilgen buwınlar lentadan úzilip, haywan tezegi menen topıraq, suw, otlarǵa túsedi. Aralıq iyesin (qay hám basqa) ot hám suw menen birge parazittiń tuxımların jutıp jiberedi. İsheklerge túsken tuxımlardıń perdesi sińip, 6-ilmekli embrion shillik perde arqalı qan tamırlarınıń kapillyarların tesip ótip, qan arqalı bas miyge ótedi hám ol jerde góbik kórinisine aylanadı. Cenuroz - 2-3 ay rawajlanadı, 2-3 aydan keyin 3,5 sm ge jetip, ishinde rawajlanǵan skoleksi boladı. Yitler cenuroz menen kesellengen mallardıń basın jep multicipidoz keselligi menen kesellenedi. Olardıń isheklerinde 40-70 kúnnen keyin lenta sıyaqlı jınısıy er jetken gel`mint Mul`ticeps mul`ticeps rawajlanadı.
Epizootologiyası. Kesellik orayı kesellengen shopan yitleri esaplanadı. Yitlerdiń taslandıq menen sırtqı ortalıqqa shıqqan cestodtiń jetilgen buwınları kóp háreket etip kóp muǵdarda tuxımdı sıǵıp shıǵaradı, olar jaylaw hám suwdı zıyanlaydı. Olar sırtqı ortalıqta uzaq waqıt jasaydı. Olar tómen temperatura hám ıǵallıqqa shıdamlı esaplanadı.
Patogenezi – olardıń tásiri ishek diywalına, qan tamırlarına hám miyge ótiwden baslanadı. Cenuroz góbigi miyde ósip úlkeygen sayın miydi qansızlantıradı, átirapılaydı, kóz túbinde qan toplanadı.
Klinikalıq belgileri - Kesel mal tınıshsızlanadı, qoylar xurkagich, qorqaq, abaysızdan háreketlenetuǵın bolıp qaladı, tislerin ǵıjırılatadı, tırısadı, falajlanadi.
Patologoanatomiyalıq ózgerisler - bas miyde ekssudativ yamasa proliferativ yalliǵlanish boladı.
Diagnozı - Kesellik belgilerine qarap, allergiyalıq usılda da anıqlaw múmkin. Estroz keselinen ajıratıw kerek.
Emlew joq.
Aldın alıw ilajları. Daydi yitlerdi, qasqır hám túlkilerdi tamamlaw. Xojalıqtaǵı qorıqlawshı hám awshı yitlerin hámde baǵılıp atırǵan túlkilerdegi exialmurtokk gel`mintlerin joq etiw, soyılǵan mallardıń exialmurtokk góbikleri bolǵan organların joq etiw kerek. Yitlerge karboxolin hám arenkolin ishkizip degel`mintizaciya qılıw kerek.