14-Ma’ruza O’zgarmas tok qonunlari. Tarmoqlangan zanjirlar. Kirxgof qoidalari. O’zgarmas elektr tokening ishi va quvvati Reja

Berk zanjir uchun Om qonuni
Endi berk elektr zanjiridagi tok manbaining elektr yurituvchi kuchi ε bilan tok kuchi I orasidagi bog’lanishni topamiz.
B uning uchun quyidagi ko’rinishdagi zanjir tuzamiz.
Bu zanjirda R – tashqi qarshilik, r – ichki qarshilik. Elektr yurituvchi kuch tashqi va ichki qarshilikdagi kuchlanishlar yig’indisiga teng
(16.12)
bu yerda U – tashqi qarshilikdagi, U₁ – ichki qarshilikdagi kuchlanish.
(16.13)
bu yerda A₁ – tok manbai ichida q zaryadni kuchirishda bajarilgan ish.
(16.14)
(16.12), (16.13) va (16.14) dan.
(16.15)
Q=It va U=IR (16.16)
bo’lgani uchun quyidagini yozish mumkin.
(16.17)
yoki
(16.18)
Bundan tok kuchini topamiz
(16.19)
bu yerda (R+r) – zanjirning to‘liq qrshiligi
Zanjirning foydali ish koeffisienti quyidagicha ifodalanadi.
(16.20)
yoki
(16.21)


O’ta o’tkazuvchanlik hodisasi.
Barcha o’tkazgichlarning qarshiligi va solishtirma qarshiligi temperaturaga bog’liq. Temperatura ortishi bilan metallarning qarshiligi oshadi. Chunki temperatura ortishi bilan metall panjara tugunlarida turgan zarrachalarning tebranish amplitudasi ham ortadi. Buning natijasida zaryad tashuvchi zarrachalarning, ya’ni erkin eliktronlarning panjara tugunida turgan atomlar yoki ionlar bilan nuqnashish soni ortadi. Natijada elektronlarning tezligi kamayadi, ya’ni tok kuchi kamayadi. Metallarda qarshilikning temperaturaga bog’lanishini quyidagicha ifodalash mumkin.
(16.22)
bu yerda R₀ – o’tkazgichning t=O⁰C temperaturadagi qarshiligi R–o’tkazgichning t temperaturadagi qarshiligi, α–qarshilikning temperatura koeffisienti.
Qarshilikning temperaturaga bog’liqligiga asoslanib, qarshilik termometrlari yasash mumkin (masalan, Platinali termometr).
A yrim metallarning qarshiligi juda past temperaturalarda sakrash yo’li bilan nolgacha kamayadi. Bu hodisaga o’ta o’tkazuvchnlik deyiladi.


81-rasm
Lekin bu T_k temperatura juda past. Masalan, alyuminiy rux, qo’rg’oshin singari metallar uchun bu temperatura 8Kdan past.
Metallarning soishtirma qarshiligi ham temperaturaga to’g’ri proporsional.
(16.23)
Hozirgi paytda xona temperaturasiga yaqin temperaturalarda o’ta o’tkazuvchanlik xususiyatiga esa bo’lgan qotishmalar topish ustida tadqiqotlar olib borilmoqda.