14-mavzu. Buyuk Britaniya ikkinchi jahon urushidan keyingi yillarda

Siyosiy partiyalari.

Ikki partiyaviylik tizimi Angliya hayoti uchun tarixiy hodisadir. XVIII asrda Torilar va Viglar partiyasi, XIX asrda konservatorlar va liberallar (1880-1894 yillar), bosh vazir U.Gladston davrida Liberallar partiyasi g‘oyat kuchaydi. Nihoyat XX asrda konservatorlar va leyboristlar partiyasi siyosiy hayotda asosiy kuch bo‘lib maydonga chiqdilar. 1917-1937 yillar tarixga uch partiyaviylik davri bo‘lib kirdi.
Parlament saylovlari bir bosqichli majoritar tizimda bo‘lib o‘tadi. Partiyalar g‘olib bo‘lishi uchun mutloq ko‘pchilik ovoz olishlari shart emas. Eng ko‘p ovoz olgan partiya eng ko‘p o‘rinni qo‘lga kiritadi, biroq buning uchun u butun mamlakat bo‘ylab barcha saylov okruglarida birdek ko‘pchilik ovozga ega bo‘lishi kerak. Masalan, 1951 yilgi saylovlarda konservatorlar 13.713 000 ovoz olib (48%) 312 o‘rinni (51,35%) ishg‘ol etgan bo‘lsalar, undan ko‘proq 13.948 000 (48,80%) ovoz olgan Leyboristlar partiyasi esa parlamentda 295 o‘rinni (47,20%) egallay olganlar, xolos. Ba’zan partiyalar parlamentda mutlaq ko‘pchilikni tashkil etmasliklari ham mumkin. Masalan, 1974 yilgi saylovlarda konservatorlar 635 o‘rindan 296 ta (46,60%), leyboristlar esa 301 ta (47,40%) o‘rin qo‘lga kiritish biln cheklangan. Ya’ni, har ikki partiya parlamentdagi 50 foizdan kam o‘ringa ega bo‘lganlar. Umuman, aksincha holat 1945 yildan beri kuzatilmaydi.
Bugungi kunda faoliyat ko‘rsatayotgan asosiy siyosiy partiyalar quyidagilar:
Konservatorlar partiyasi. An’anaviy qarashlar va e’tiqodlar tarafdorlari bo‘lgan 500 mingdan ziyod a’zolarni o‘zida birlashtiradi. Partiyaga a’zolik barcha uchun ochiq. Partiya lideri 1974 yilda o‘zgartirilgan Nizomga muvofiq parlament guruhi tomonidan uch bosqichda saylanadi.
Leyboristlar partiyasi. 300 ming atrofida a’zolarga ega. Partiyaga kasaba uyushmalari orqali orqali jamoa bo‘lib va yakka tartibda a’zo bo‘lib kirishishlari mumkin.
Liberal-demokratlar partiyasi. Viglar partiyasining davomi. 1974 yildan boshlab siyosiy hayotda yana kuchaya boshladi. Parlament saylovlarida 2 va 3-o‘rinni egallamoqda.