14–tema. Aero hám kosmoslíq súwretler, gxs baǵdarlamalarí HÁm olardan kartalar dúziwde paydalaníW

Skanerli syomka. Jer planetasınıń jasalma joldaslarında skaner syomka túrlerinen paydalanıw, Jer maydanınıń úzliksiz súwretin alıw hám ol súwretti tezlik Jerdegi maǵlıwmatlardı qabıllaw shaqapshasına jiberiw múmkinshiligin beredi. Skanerlew úskenesi—bul terbenip turatuǵın ayna yamasa prizma bolıp, ol ushıwshı kosmikalıq yamasa basqa apparatqa ornatıladı hám apparattıń ushıw baǵdarında jaylasqan aymaqtı kóndeleń sızıq boylap úzik–úzik etip «kózden ótkerip» baradı.
Jer júzinen nurlar obektivler arqalı noqatlı fotopriyomnikge baǵdarlanadı, ol jerge qaytqan nurlar elektrik signallarǵa aylandırılıp Jerge jetkerip beredi. Jerdegi qabıllaw stansiyalarında belgilengen elektrik signallar súwretlerine aylandırılıp magnit lentalarǵa yamasa foto lentalarǵa jazıladı. Payda bolǵan úzik–úzik sızıqlar (polosalar) bir-birine tiginine izbe-iz jalǵanıp hám biriktirilip orın kórinisin (súwretin) payda etedi.
Noqatlı fotopriyomnikke túsken nurlar úzik–úzik strukturalı kórinislerge aylanadı. Hár bir jol kishi piksel elementlerinen shólkemlesken boladı. Hár bir piksel belgili orınnıń kishi bir bólegin ortasha jaqtılıqtı qaytaradı.
Piksel–bul skaner kórinisiniń elementar bólegi esaplanıp, onıń ishindegi bólimler bir-birinen parıqlanbaydı. Ushıw dáwirinde úyrenilip atırǵan orınnıń syomkası turaqlı túrde alıp barıladı. Sonıń ushın skanerlew nátiyjesinde belgili geografiyalıq aymaqtıń júdá keń, úzliksiz lenta sıyaqlı jol kórinis (súwreti) payda boladı. Skanerli kórinis, fotografiyalıq kórinislerge qaraǵanda sapası boyınsha tómen turadı. Olarda turaqlı skanerlew jolı (polosası) bilinip turadı, lekin súwrettiń operativ (operativ) hám cifrlı formada alınıwı basqa túrdegi syomkalarǵa salıstırǵanda ústinligin ańlatadı. Házirgi kúnde skanerli syomka, kosmik syomkanıń tiykarǵı túrlerinen biri bolıp xızmet etedi. Skanerli kosmik súwretler klimatlıq, gidrogeologiya, topıraqtanıw, geobotanika, landshafttanıw hám awıl xojalıq kartografiyasında keń paydalanılıp atır.
Radiolakatsion syomka. Radiolakatsion kórinislerdi kosmik yamasa samolyotlar bortlarında jaylasqan radiolakatorlar járdeminde alınsa radiolakatsion súwretler, suw astı kameralarında teńiz hám okeanlar astı relyefi syomka etilse gidrolakatsion súwret alınadı. Qaptal tárepti kóriw radiolakatorları járdeminde ushıwshı, radiolakatorlardı tasıwshı apparattıń eki qaptalınan (shep hám oń) ushıw jolına perpendikulyar jaǵdayda úyrenilip atırǵan orınnıń súwreti radiodiapozon tolqınlarında alınadı. Radiolakatsiya súwret radiotolqınlardıń 1 mm den 1 m ge shekem bolǵan uzınlıqtaǵı aralıqlarında alınǵan kórinisler esaplanadı. Qaptal tárepten kóriw radiolakatorları járdeminde syomka qılıw tómendegi jol menen orınlanadı. Lokatordan tarqatılǵan radiotolqınlar Jerdegi buyım hám tolıq maǵlıwmatlarǵa tiyip, olardı tómen yamasa biyik jaylasqanlıqlarına qaray hár túrli tezliklerde qaytadı. Lokatorlardı tasıwshı apparat (samolyot, kosmik keme hám basqalar) baǵdarına perpendikulyar jaǵdayda qaytqan radiotolqınlar antennalar járdeminde qabıl etilip, belgilenedi hám ushıw baǵdarınıń radiolakatsion súwreti alınadı. Radiolakatsion signallar (impulslar) generator járdeminde islep shıǵıladı hám bul signallar lokator úskenesinde jaylasqan elektron nurlı trubkadaǵı buyım hám tolıq maǵlıwmatlardıń sızıqlı kórinisleriniń sızıqlı kórinisine aylanadı, yaǵnıy
orınnıń radiolakatsion súwreti payda boladı. Radiolakatsion súwretlerdi sutkanıń qálegen waqtında hawa rayınıń hár túrli shárayatlarına qaramastan alıw múmkin. Bultlı hawa radiolakatsion súwretti alıwǵa tosqınlıq etpeydi.

2.